Podstawowe informacje
Miejscowość
Sąsiadka
Województwo
lubelskie
Powiat
zamojski
Gmina
Sułów
Obszar AZP
88-84
Nr stanowiska w miejscowości
1
Nr stanowiska na obszarze
1
Forma terenowa
wzgórze
Pokrycie terenu
łąka i pojedyncze drzewa
Chronologia
X (XI?)-XIII
Cechy
Forma
Stan zachowania
Powierzchnia całości
inna
podlega erozji
0,56ha
Znaleziska

Materiały z badań grodziska nie zostały opracowane. Ze studni na majdanie wydobyto 5 pieczęci Dawida Igorewicza (k. XI-pocz. XII w.).

Opis

Zespół osadniczy składający się z grodu i podgrodzia, usytuowany na cyplu w paśmie wzgórz ciągnących się wzdłuż doliny Poru. Obiekt znajduje się w granicach wsi.

 

Zespół osadniczy jest usytuowany w paśmie wzgórz ciągnących się wzdłuż doliny Poru i stanowiących jej południową krawędź. Obiekt położony na stoku cypla wcinającego się w dolinę rzeki.
Prace wykopaliskowe na grodzisku w Sąsiadce realizowano w latach 1936-1957 (z przerwami łącznie 15 sezonów). Prowadzone były przez Zakład Archeologii Przedhistorycznej i Wczesnodziejowej Uniwersytetu Warszawskiego (1936-1939, 1946), Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie (1945) i od 1949 roku Zakład Archeologii Polski Uniwersytetu Warszawskiego. Pracami w terenie kierowali W. Antoniewicz i Z. Wartołowska. Łącznie przebadano 10116 m2 stanowiska obejmując gród, podgrodzie i międzywale. Całkowicie rozpoznano teren grodu o powierzchni 1370 m2. Ponadto założono 8 wykopów w rejonie wałów i 4 wykopy przecinające fosę (pow. 800 m2). Na terenie podgrodzia przekopano powierzchnię 7964 m2.
Zespół składał się z grodu (I) i podgrodzia (II) oraz międzywala (III) o powierzchni około 2 ha otoczonych umocnieniami. Gród został wzniesiony na planie czworokąta z zaokrąglonymi narożnikami. Majdan o wymiarach 35 x 35 m i powierzchni 0,12 ha otoczony był pojedynczym wałem (powierzchnia całkowita grodu – 0,56 ha; 75 x 75 m). Wał grodu (ozn. A-D wg Z. Wartołowskiej) miał szerokość u podstawy od 12 do 15 m i wysokość 3-6 m. Najwyższa część południowo-wschodnia osiągała wysokość 6 m, przy szerokości u podstawy 15 m. W narożniku SE i SW widoczne przerwy w przebiegu wału zinterpretowane zostały jako pierwotne wejścia na gród. W części południowej poza wałem grodu relikty fosy o szerokości około 16 m. Podgrodzie na planie nieregularnego czworokąta miało powierzchnię około 1,6 ha i zajmowało część stoku opadającego ku dolinie rzeki. Obecnie od zachodu i północy ograniczone jarem. Wał zachował się jedynie od strony SE i E. Miał szerokość 25 m, wysokość 12-14 m i kontynuował przebieg na linii południowego wału grodu. Całość założenia od strony S, SE i E była otoczona wałem odcinkowym o szerokości 16 m i wysokości 6-7 m. Jego przebieg w części środkowej zniszczyła droga. Pomiędzy wałami: grodu, podgrodzia i odcinkowym wydzielono obszar międzywala o zróżnicowanej powierzchni – najwęższy w części S (do 40 m) i najszerszy w części E (do 90 m).
Według Z. Wartołowskiej (1958) wyniki badań wału grodowego wykazały istnienie jego 3 faz. Wał fazy I został wzniesiony z rzędu skrzyń o wymiarach 3 x 3 do 3,5 x 3,5 m rozstawionych w odległościach 1-1,3 m ze względu na wystające końcówki belek. Według J. Poleskiego znaczna szerokość wału może sugerować istnienie drugiego rzędu skrzyń. Konstrukcje od wewnątrz wzmacniały najpewniej duże słupy drewniane, których negatywy pierwotnie były interpretowane jako stabilizacja podłoża. Wał fazy II został wzniesiony na rozwalisku wału I. Rekonstrukcję jego budowy po ponownej analizie danych przedstawił J. Poleski. Według niego konstrukcja wału składała się z dwóch ścian w formie palisady (zewnętrznej i wewnętrznej) oraz zapewne przegród poprzecznych, które tworzyły zamkniętą przestrzeń o szerokości do 3 m wypełnioną ziemią. Wał fazy III budził najwięcej znaków zapytania ze względu na mały zakres badań. Według Z. Wartołowskiej konstrukcję umocnienia tworzył nasyp ziemny ze wzniesionym na szczycie drewnianym przedpiersiem. Występujące wyraźne warstwy spalenizny wskazują, iż koniec funkcjonowania wałów I, II i III nastąpił w wyniku pożaru. W częściach SE i SW wału grodu odkryto dwa wejścia na grodzisko, które zinterpretowano jako przejścia bramne, o co najmniej dwóch fazach budowy. Bramy miały szerokość około 3 m, a ich konstrukcja składała się z dwóch ścian wykonanych z wbijanych pionowo pali. Wał podgrodzia został wzniesiony w technice skrzyniowej analogicznej do wału grodu fazy I i tak też wstępnie został wydatowany. Wał odcinkowy według Z. Wartołowskiej został wzniesiony w fazie III. Fosa, zapewne sucha, o warstwowym wypełnisku funkcjonowała najpewniej w fazie I i II.
Na majdanie grodziska zarejestrowano warstwę kulturową, odkryto półziemiankę z piecem, jamy zasobowe i gospodarcze oraz 3 szkielety, które autorka badań Z. Wartołowska łączyła ze starszym osadnictwem przedgrodowym (pradzieje lub najwcześniej koniec X-XI w.). Z okresem funkcjonowania I fazy grodu łączono studnię usytuowaną w północnym narożniku z podłożem wzmocnionym palikami, duży (8,5 x 5,5 m), dwufazowy (faza I i II grodu) budynek zlokalizowany w części zachodniej majdanu i bliżej nieokreśloną jamę. W fazie III wzniesiono czworokątny budynek o powierzchni 10,5 m2 określony jako gospodarczy. Na terenie podgrodzia zadokumentowano kilka czworokątnych półziemianek z piecami oraz dwa piece wolnostojące. Istnieje przypuszczenie, iż w okresie nowożytnym teren majdanu był wykorzystywany pod dziecięcy cmentarz, na co wskazywałoby odkrycie około trzydziestu pochówków dziecięcych i dwóch osobników dorosłych bez wyposażenia. Brak danych o stratygrafii pochówków oraz wzmianki o istnieniu starszych grobów pozostawiają tę kwestię nierozwiązaną. Podobne trudności interpretacyjne dotyczą istnienia osadnictwa przedgrodowego oraz trzech faz grodu.
Materiały z badań grodziska nie zostały opracowane poza kilkoma zabytkami prezentowanymi w publikacji Z. Wartołowskiej (1958) oraz opracowaniem elementów uzbrojenia autorstwa P. Strzyża (2006). W ciągu kilkudziesięciu lat zabytki były wielokrotnie przenoszone i magazynowane w różnych miejscach m. in. w Szczebrzeszynie, w Warszawie – PMA i Zakładzie Archeologii Polski UW. Obecnie przechowywane są w IA UW. Zabytki charakteryzują się różnym stopniem zachowania i sposobem metrykowania. Opracowanie materiałów z podgrodzia ukazało się drukiem w 2013 r.
Zespół grodowy w Sąsiadce jest identyfikowany z pogranicznym grodem Sutiejsk, który był wymieniany w ruskich źródłach pisanych pod rokiem 1074 oraz 1097. Pierwsza wzmianka dotyczyła zawarcia układu pokojowego pomiędzy Rusią i Polską. Druga związana była ze zdobyciem grodu przez Dawida Igorewicza księcia włodzimierskiego. Datowanie zespołu na X(XI?)-XIII wiek oparte jest głównie na danych pochodzących ze źródeł pisanych. Brak odniesienia do materiałów ruchomych poza opublikowanymi 5 pieczęciami Dawida Igorewicza księcia tmutorakańskiego (1082-1083), włodzimierskiego (1086-1098) i dorohobuskiego (1084-1086, 1100-1112). Analiza materiałów z podgrodzia wg J. Kalagi  wskazuje na początek zespołu już w wieku X.

UWAGI: Brak publikacji planów wykopów, rycin obiektów, warstw i grobów oraz zabytków ruchomych, jak i całkowite przebadanie majdanu i większości podgrodzia utrudnia weryfikację danych.

Badania archeologiczne
Rok (rozpoczęcia)
Kierownik badań
Rodzaj badań
Miejsce przechowywania zbiorów
1936 - 1957
Z. Wartołowska, W. Antoniewicz
badania wykopaliskowe
IA UW
Literatura
Z. Wartołowska, Gród Czerwieński Sutiejsk na pograniczu polsko-ruskim, [w:] Światowit, 1958 tom 22, s. 7-140.
L. Rauhut, Recenzja artykułu Zofii Wartołowskiej pt.: Gród Czerwieński Sutiejsk na pograniczu polsko-ruskim, [w:] Archeologia Polski, 1960 tom 5 nr 1, s. 165-173.
J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca, 2004.
P. Strzyż, Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce, Acta Archaeologica Lodziensia 52, 2006.
T. Dzieńkowski, Wczesnośredniowieczne osadnictwo ziemi chełmskiej, 2011.
J. Kalaga (red.), Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego w X-XIII wieku. Studium interdyscyplinarne, 2013.
J. Kalaga, Sąsiadka, gm. Sułów, pow. zamojski. Grodzisko, [w:] Grody Lubelszczyzny od XI do XIV wieku, Skarby z Przeszłości 20, 2019, s. 288-302.
Pozycja na mapie
Wyznacz trasę trasy z
Pokaż trasę
Zdjęcia stanowiska