Podstawowe informacje
Miejscowość
Gilów
Województwo
dolnośląskie
Powiat
dzierżoniowski
Gmina
Niemcza
Obszar AZP
88-26
Nr stanowiska w miejscowości
1
Nr stanowiska na obszarze
32
Forma terenowa
wyniesienie
Pokrycie terenu
las
Chronologia
IX - X w.
Cechy
Forma
Stan zachowania
Powierzchnia całości
nieregularna
dobry
2,9 ha
Znaleziska

1956-1957, 1958-1963 - ułamki kilkuset naczyń, przęśliki, misa, groty i noże żelazne, rylce kościane, polepa (Kaletynowie, Lodowski 1968).

1988-2005 - liczne fragmenty naczyń ceramicznych; fragmenty ostróg płytkowo-nitowych, elementy garnituru ostrogi, tzw. brzytwy (noże składane), gombik wykonany z brązu, tzw. noże do obróbki drewna, nóż winiarski, żelazne zakończenia rzemieni, ostroga o zaczepach haczykowatych zagiętych do środka, brązowe zakończenie pasa w stylu późnoawarskim (Jaworski 2005; Pankiewicz 2012).

Opis

Stanowisko znajduje się 0,8 km na południe od wschodniego krańca wsi Gilów, po lewej stronie drogi do Niemczy, na skalistym wzniesieniu o wysokości 281 m n.p.m. Otoczone z trzech stron głęboką doliną Piekielnego Potoku (Jaworski 2005). 

Grodzisko wieloczłonowe, składające się z grodu właściwego i przylegającego do niego podgrodzia. Gród właściwy, o wymiarach ok. 105 x 170 m, ma zarys półowalu, zwróconego swoim półokrągłym wierzchołkiem w stronę podgrodzia, założonego na planie nieregularnego półksiężyca, dostawionego swoją wklęsłą północną stroną do grodu właściwego. W związku z taką formą obydwu członów grodziska wał wewnętrzny ma postać silnie wygiętego łuku skierowanego na południe, w stronę podgrodzia. Najbardziej skrajne punkty na podgrodziu oddalone od siebie o ponad 220 m. Największa szerokość tego członu dochodzi do 125 m. Długość ciągu gilowskich obwałowań sięga blisko 1500 m, z czego na wał wewnętrzny przypada ok. 200 m. U podnóża tego wału znajduje się płytka sucha fosa o szerokości ok. 2 m. Wały gilowskiego grodziska, zachowane w bardzo dobrym stanie, osiągają wysokość 8 m przy szerokości podstawy do 12 m. Cechą charakterystyczną obiektu jest nieregularny przebieg wałów w kształcie dwóch nakładających się na siebie owali. Ogólna powierzchnia grodziska ma ok. 4,5 ha (Kaletynowie, Lodowski 1968; Jaworski 2005)

Na grodzie gilowskim znajdowały się trzy bramy:

- główna (wejściowa) - przy zachodnim styku wału podgrodzia i wału grodu właściwego,

- brama łącząca podgrodzie z grodem właściwym usytuowana została w przeciwległym końcu podgrodzia - północno-zachodn,

- w północnej części grodu właściwego znajdowała się brama wyprowadzająca na zewnątrz, na dolinę Piekielnego Potoku (Jaworski 2005).

W pierwszym sezonie badań wykopaliskowych (1958 r.), chronologię grodziska w Gilowie określono na IX-XI w. Autorzy badań opierali swoją propozycję datacji obiektu na analogiach ceramicznych z terenu Śląska Opolskiego oraz pobliskiej Niemczy, gdzie podobna ceramika miała występować w nawarstwieniach kulturowych związanych z konstrukcjami obronnymi, datowanymi na IX stulecie. Kolejny sezon badań pozwolił badaczom uściślić moment powstania grodu i czas jego użytkowania na IX w., uzasadniając to analogiami z Niemczy oraz z "terenu Czech". Zwrócono wówczas uwagę na występującą na wtórnym złożu ceramikę datowaną na X-XI w., którą wiązano z domniemanym krótkotrwałym epizodem w dziejach stanowiska, jakim mogło być wykorzystanie w 1017 r. opuszczonego grodu przez oblegające Niemczę niemieckie wojska cesarza Henryka II.

Po wznowieniu badań wykopaliskowych na grodzisku w Gilowie (1980, 1982-1983), J. Kaźmierczyk zwrócił uwagę na charakter konstrukcji tamtejszych urządzeń obronnych. Zastosowanie elementów kamiennych w wałach, uważał za wynik napływających w 2 poł. IX w. z obszaru Państwa Wielkomorawskiego silnych impulsów kulturowych (Kaźmierczyk, Hołubowicz 1963; Kaźmierczyk 1964; 1983; Bykowski, Kaźmierczyk, Lasak 1985; Jaworski 2005).

Trzeci etap badań na grodzisku (od 1988 r. do 2005 r.) zaowocował odkryciem licznych wyrobów o niewątpliwie południowej proweniencji. Na pierwszy plan wybijają się zabytki w typie późnokarolińskim, których obecność w Polsce Południowej, w tym i w Gilowie, wiąże się z oddziaływaniami z kręgu kultury wielkomorawskiej (fragmenty ostróg płytkowo-nitowych, elementy garnituru ostrogi, tzw. brzytwy (noże składane). Wśród zabytków w typie późnokarolińskim, znajdowały się również inne przedmioty, datowane na ostatnie dekady IX w. i sam początek X w., dla których liczne analogie spotyka się na obszarze byłej Czechosłowacji, na stanowiskach głównie wielkomorawskich (gombik wykonany z brązu, tzw. noże do obróbki drewna, nóż winiarski, żelazne zakończenia rzemieni (Wachowski 1994; 1997; Jaworski 1997; 2001; 2005). 

Wśród naczyń ceramicznych zwracają uwagę liczne formy wykonane przy zastosowaniu silnie profilującego obtaczania, którego efektem były listwy plastyczne znajdujące się w górnej części brzuśca. Ta grupa naczyń nawiązuje do wschodnioczeskiej wytwórczości garncarskiej i jest datowana w tamtejszych zespołach na ostatnią dekadę IX w. i 1 poł. X w. Wśród materiałów występują również liczne odniesienia formalne do ceramiki morawskiej i wschodnioczeskiej z końca IX i początku X w. (Jaworski, Rzeźnik 1994; Rzeźnik 1997; Jaworski 2005; Pankiewicz 2012).

Pozyskane w trakcie badań zabytki ruchome pozwalają określić ramy czasowe funkcjonowania grodu. Obiekt ten powstał w końcu IX w., prawdopodobnie w ostatniej dekadzie, i użytkowany był nie dłużej niż kilkanaście-dwadzieścia kilka lat. Nie ma żadnych przesłanek, aby stwierdzić, że obiekt ten był zamieszkiwany jeszcze w latach 20-tych X w. Na krótkotrwały okres istnienia grodu wskazuje też tamtejsza zabudowa oraz charakter konstrukcji obronnych. Chronologia grodziska w Gilowie została również potwierdzona wynikami analiz dendrochronologicznych. Dwie próbki zwęglonego drewna, odkryte jeszcze w 1958 r. w jednej półziemiance, okazały się być resztkami drzew ściętych w latach 90-tych IX ., prawdopodobnie w 896 r. (Jaworski 2005).  

 

Badania archeologiczne
Rok (rozpoczęcia)
Kierownik badań
Rodzaj badań
Miejsce przechowywania zbiorów
0 - 1945
brak danych
badania powierzchniowe
-
1956 - 1957
Tadeusz Kaletyn
badania powierzchniowe
-
1958 - 1963
Józef Kaźmierczyk
badania wykopaliskowe
-
1980
Józef Kaźmierczyk
badania wykopaliskowe
Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
1982 - 1983
Józef Kaźmierczyk
badania wykopaliskowe
Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
1988 - 2005
Krzysztof Jaworski
badania wykopaliskowe
Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
Literatura
J. G. Knie, Alphabetischstatistisch-topographische Übersicht der Dörfer, Flecken, Städte und anderer Orte der Kön. Preuss. Provinz Schlesien, 1845.
R. Drescher, Über den gegenwärtigen Stand der Ermittelungen auf dem Gebiete des Schlesischen Heidentums, Schlesien Vorzeit, 1866/1867 tom 1, s. s. 78.
O. Schuster, Die alten Heidenschanzen Deutschlands, 1869.
R. Behla, Die vorgeschichtlichen Rundwälle im östlichen Deutschland, 1888.
O. Vug, Schlesische Heidenschanzen, ihre Erbauer und die Handelsstrasse der Alten: ein Beitrag zur deutschen Vorgeschichte. Bd. 1, 1890, s. s. 79-80, 285.
M. Hellmich, Schlesische Wehranlagen, [w:] Altschlesien, 1930 tom 3, s. s. 37-47, .
W. Nowothing, Zur Besiedlung des Nimptscher Landes in vor- und frühgeschichtlicher Zeit, [w:] Nachrichtenbl. f. deutsche Vorzeit, 1937 tom 13, s. 276-279.
H. Uhtenwoldt, Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens, [w:] Breslauer Historische Forschungen, 1938 nr 10, s. s.11, 38, 77, .
L. Tyszkiewicz, Ze studiów nad osadnictwem wczesnofeudalnym na Śląsku, [w:] Sobótka, 1957 tom 1.
W. Hołubowicz, J. Kaźmierczyk, Z badań Niemczy Śląskiej w latach 1950-1961, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1963 tom XV, s. 288-315.
, Mapa grodzisk w Polsce, 1964.
I. Lasak, K. Bykowski, J. Kaźmierczyk, Grodzisko z IX-X wieku w Gilowie koło Niemczy w świetle wyników badań w 1982 r., [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1985 tom 25, s. 47-57.
K. Jaworski, J. Kaźmierczyk, Z nowszych badań nad konstrukcjami obronnymi grodziska z IX-X w. w Gilowie koło Niemczy, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1990 tom 31, s. 249-262.
K. Jaworski, Grodzisko z IX-X wieku w Gilowie koło Niemczy - badania 1991 r., [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1993 tom 34, s. 213-225.
K. Jaworski, P. Rzeźnik, Kontakty z Morawami i(lub) Czechami około IX/X wieku w świetle nowych danych z badań w Gilowie w 1992 roku, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1994 tom 35, s. 307-328.
K. Jaworski, Grodzisko z IX-X wieku w Gilowie koło Niemczy. Badania w 1993 roku, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1995 tom 36, s. 171-177.
K. Jaworski, Grodzisko z końca IX-początku X wieku w Gilowie koło Niemczy w świetle badań 1994 roku, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1996 tom 37, s. 193-203.
A. Wójcik, K. Jaworski, Przedmioty wykonane z surowców skalnych z grodziska w Gilowie, woj. wałbrzyskie, [w:] Studia Archeologiczne, 1997 tom 29, s. 115-149.
K. Wachowski, Północny zasięg ekspansji Wielkich Moraw w świetle badań archeologicznych, [w:] Śląsk i Czechy a kultura wielkomorawska, 1997, s. 21-23.
K. Jaworski, Znaleziska wielkomorawskie w Gilowie, Niemczy i Starym Książu na Dolnym Śląsku, [w:] Śląsk i Czechy a kultura wielkomorawska (Krzysztof Wachowski), 1997, s. 113-125.
P. Rzeźnik, Elementy południowe w ceramice śląskiej w IX-X wieku, [w:] Śląsk i Czechy a kultura wielkomorawska (Krzysztof Wachowski), 1997, s. 127-134.
K. Jaworski, Konstrukcje obronne wczesnośrednioweicznego grodziska w Gilowie w świetle najnowszych badań, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1998 tom 40, s. 463-474.
K. Jaworski, M. Paternoga, Bramy podgrodzia wczesnośredniowiecznego założenia obronnego w Gilowie koło Niemczy, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1999 tom 41, s. 281-295.
K. Jaworski, M. Paternoga, Badania nad umocnieniami grodu w Gilowie w latach 1999-2000, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 2001 tom 43, s. 267-289.
K. Jaworski, Spätkarolingische Kulturel emente auf dem Burgwall in Gilów bei Niemcza (Nimptsch) in Niederschlesien von ausg ehenden 9. - bis zum Beginn des 10. Jh., [w:] Neue Forschungen zur Archäologie des Mittela lters in Schlesien und Niedersachsen, 2001, s. 109-118.
K. Jaworski, Elemente der großmährischen Kultur in der Burgwällen Südniederschlesi- ens, [w:] Velká Morava mezi Východem z Západem, Sborník p ř ísp ě vk ů z mezinárodní v ě decké konference, Uherské Hradišt ě, Spisy Archeologickeho ústavu AV Č R Brno 2001, 2001, s. 185-207.
K. Jaworski, M. Paternoga, Grodzisko z przełomu IX i X wieku w Gilowie koło Niemczy. Badania w 2001 roku, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 2002 tom 44, s. 279-290.
K. Jaworski, Grody w Sudetach (VIII-X w.), 2005.
A. Pankiewicz, K. Jaworski, Badania na grodzisku z końca IX-początku X wieku w Gilowie koło Niemczy w latach 2004-2006, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 2008 tom 50, s. 179-208.
A. Pankiewicz, Relacje kulturowe południowego Śląska i północnych Moraw i Czech w IX-X wieku w świetle źródeł ceramicznych, 2012.
Pozycja na mapie
Wyznacz trasę trasy z
Pokaż trasę
Zdjęcia stanowiska