Miejscowość
Wrocław - Ostrów Tumski
Nr stanowiska w miejscowości
brak danych
Nr stanowiska na obszarze
32
Forma terenowa
dolina rzeczna
Pokrycie terenu
teren zabudowany
Forma
Stan zachowania
Powierzchnia całości
1949-1951, 1953-1954, 1955-1961, 1972-1978, 1980-1989, 1994-1995 - liczne fragmenty naczyń ceramicznych; kości zwierzęce; fragmenty mieczy, topory, groty strzał, ostrogi; ostroga typu Lutomiersk, podkowy, kabłączki skroniowe, sprzączki; przęśliki z różowego łupku, przęśliki gliniane; wyroby z kości i poroża: grzebienie, pochewki do grzebieni; monety; odważniki żelazne w brązowych koszulkach, elementy wagi.
Grodzisko położone na dawnej wyspie – Ostrów Tumski, którą od północy i południa otaczała Odra. We wczesnym średniowieczu wschodnia część wyspy miała formę niewielkiego stożka, którego zbocza od strony północnej i południowej opadały łagodnie w kierunku rzeki (Kaźmierczyk 1991).
Przypuszcza się, że na wschodnim skraju wyspy (ok. 20 m na E od prezbiterium kościoła św. Idziego), istniał mały przesmyk albo sztuczny rów (pogłębiony w czasach panowania pierwszych Piastów), pomiędzy ramionami Odry. W późniejszym okresie rów ten został zasypany i zagospodarowany, powiększając tym samym powierzchnię podgrodzia. Prawdopodobnie w tym miejscu funkcjonował wcześniej port. Obszar wyspy został najprawdopodobniej zmieniony pod koniec X wieku, przez zasypanie rowów i budowanie na powstałym gruncie wałów grodziska (Kaźmierczyk 1991).
Po wielosezonowych badaniach na grodzisku, do tej pory brakuje jednej koncepcji dotyczącej formy i zagospodarowania grodu we wczesnym średniowieczu. Jedna hipoteza zakłada istnienie w północno-wschodniej części wyspy głównego członu grodu wczesnopiastowskiego o wymiarach 70 x 85 m, do którego przylegało od wschodu podgrodzie o powierzchni 5-6 ha (jedno lub wieloczłonowe), obejmujące pozostały obszar wyspy. We wschodniej części umocnienia podgrodzia sięgały do absydy kościoła św. Idziego. Ogólna powierzchnia grodu 6 ha, w tym powierzchnia głównego członu z umocnieniami wynosiła 1,4 ha. Od 2 poł. XII w. podgrodzie we wschodniej części wyspy zostało podzielone na 2 części (Kaźmierczyk 1991).
Inne fazy rozwoju grodu wrocławskiego przedstawia Sł. Moździoch. Według niego, najstarszy gród został zbudowany we wschodniej części wyspy w połowie X wieku. W latach 80-tych X wieku powstało dwuczłonowe założenie z grodem głównym w zachodniej części Ostrowa i przylegającym do niego od wschodu podgrodziem. Ostatnia zmiana zagospodarowania wyspy miała miejsce w latach 50-tych XI w. Wówczas gród poszerzono, obejmując całą powierzchnię Ostrowa. Główny człon znajdował się w zachodniej części, podgrodzie w części wschodniej (poszerzone o teren współczesnej katedry). Sł. Moździoch wyklucza hipotezę podziału podgrodzia wałem wewnętrznym na dwie części (Moździoch 2002).
Analiza dendrochronologiczna dwóch prób drewna, które pochodziły z wału odsłoniętego w wykopie III/1985 przy ulicy Kanoniej (wschodnia część Ostrowa Tumskiego) wykazała, że budowa najstarszego wału grodu nastąpiła pomiędzy 940 a 960 AD. Natomiast wał rusztowy, odsłonięty w trakcie badań przeprowadzonych w latach 1996/1997 przy ulicy św. Marcina (zachodnia część wyspy) został zbudowany po 985 AD (Kara, Krąpiec 2000).
Rok (rozpoczęcia)
Kierownik badań
Rodzaj badań
Miejsce przechowywania zbiorów
0 - 1945
brak danych
znaleziska przypadkowe
-
1946
R. Jamka
badania wykopaliskowe
-
1949 - 1951
W. Kočka
badania wykopaliskowe
-
1953 - 1961
W. Kočka
badania wykopaliskowe
IAiE PAN Wrocław
1956 - 1957
Józef Kaźmierczyk, Tadeusz Kozaczewski
badania wykopaliskowe
-
1972 - 1978
J. Kaźmierczyk, J. Kramarek, E. Małachowicz, C. Lasota
badania wykopaliskowe
IA UWr
1980 - 1989
Józef Kaźmierczyk
badania wykopaliskowe
IA UWr
1994 - 1995
K. Jaworski, P. Rzeźnik, K. Bykowski, A.Limisiewicz
badania wykopaliskowe
IA UWr
1999
B. Kitliński, A. Limisiewicz
badania wykopaliskowe
OSMZA Głogów
2001
K. Bykowski
badania wykopaliskowe
OSMZA Głogów
2003
brak danych
badania wykopaliskowe
-
H. Göppert, Phahlbauartige Grundlage der Dominsel, 1882.
F. Geschwendt, Breslau in der Urzeit, 1922.
C. Gündel, Grabung auf der Dominsel zu Breslau, [w:] Altschlesien, 1928 tom 2, s. 113-123.
F. Geschwendt, Die altesten Oderübergänge bei Breslau im Lichte der Vorgeschichtsforschung, [w:] Beiträge zur Geschichte der Stadt Breslau, 1936 nr 2, s. 8, 24.
H. Uhtenwoldt, Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens, [w:] Breslauer Historische Forschungen, 1938 nr 10, s. s.11, 38, 77, .
R. Jamka, Dotychczasowe wyniki badań wykopaliskowych na staropolskiej osadzie we Wrocławiu, [w:] Komunikat Instytutu Śląskiego, 1946.
x. Thietmar, Kronika Thietmara, 1953.
W. Kóčka, E. Ostrowska, Prace wykopaliskowe we Wrocławiu w latach 1949-1951, [w:] Studia Wczesnośredniowieczne, 1955 tom 3, s. 271.
M. Morelowski, Rozwój urbanistyczny Wrocławia średniowiecznego, 1956.
W. Kóčka, E. Ostrowska, Wyniki prac wykopaliskowych we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim w latach 1953 i 1954, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1956 tom II, s. 85-95.
K. Maleczyński, Dzieje Wrocławia do roku 1807, 1958.
J. Kaźmierczyk, Sprawozdanie z badań archeologicznych Wrocławia w roku 1957, [w:] Archeologia Śląska , 1959 tom 3, s. 109-127.
W. Kóčka, E. Ostrowska, Wrocław wczesnośredniowieczny, [w:] Z przeszłości Śląska , 1960, s. 45-61.
E. Ostrowska, Early development of Wrocław, [w:] Annales Silesiae, 1961 tom 2, s. 57-66.
E. Ostrowska, Badania archeologiczne na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu w 1958 r. , [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1961 tom 12.
E. Ostrowska, Wczesnośredniowieczne budownictwo drewniane na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu, [w:] Silesia Antiqua, 1961 tom 3, s. 164-178.
E. Ostrowska, Wykopaliska na Wyspie Tumskiej we Wrocławiu w 1959 r., [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1961 tom XIII , s. 183-200.
K. Pilch, J. Pilch, Zabytki Dolnego Śląska, Wrocław, 1962.
J. Lodowski, M. Kaletynowie, Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego, 1968.
J. Kramarek, C. Lasota, J. Kaźmierczyk, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1972 roku, [w:] Silesia Antiqua, 1974 tom 16, s. 241-277.
J. Kramarek, C. Lasota, J. Kaźmierczyk, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1973 roku, [w:] Silesia Antiqua, 1975 tom 17, s. 183-220.
C. Lasota, J. Kaźmierczyk, J. Kramarek, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1974 roku, [w:] Silesia Antiqua, 1976 tom 18, s. 179-225.
J. Kramarek, C. Lasota, J. Kaźmierczyk, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1975 roku, [w:] Silesia Antiqua, 1977 tom 19, s. 181-240.
J. Kramarek, C. Lasota, J. Kaźmierczyk, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1976 roku, [w:] Silesia Antiqua, 1978 tom 20, s. 123-167.
J. Kaźmierczyk, J. Kramarek, C. Lasota, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1977 roku, [w:] Silesia Antiqua, 1979 tom 21, s. 119-182.
J. Kramarek, C. Lasota, J. Kaźmierczyk, Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1978 roku, [w:] Silesia Antigua, 1980 tom 22, s. 71-158.
S. Moździoch, Stan badań archeologicznych nad młodszym podokresem wczesnego średniowiecza na Śląsku, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce: materiały z konferencji, Poznań 14-16 grudnia 1987 roku, 1990, s. 187-199.
S. Moździoch, Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku: studium archeologiczne, 1990.
J. Kaźmierczyk, Kamień w kulturze Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu w wiekach X-XIII, 1990.
K. Jaworski, J. Kaźmierczyk, P. Rzeźnik, Przegląd badań wykopaliskowych na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1989 roku, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 1991 tom 32, s. 157-173.
J. Kaźmierczyk, Ku początkom Wrocławia, część 1, 1991.
J. Kaźmierczyk, Ku początkom Wrocławia, część 2, 1993.
J. Kaźmierczyk, Ku początkom Wrocławia, część 3, 1995.
P. Rzeźnik, Ceramika naczyniowa z Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu w X-XI wieku, 1995.
S. Moździoch, Archäologische Forschungen zu frühmittelalterlichen Burgen in Schlesien, [w:] Frühmittelalterlicher Burgenbau in Mittel- und Osteuropa, 1998, s. 276-291.
P. Rzeźnik, Gród wrocławski około roku 1000, [w:] Śląsk około 1000 roku, 2000, s. 139-148.
M. Krąpiec, M. Kara, Możliwości datowania metodą dendrochronologiczną oraz stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z terenu Wielkopolski, Dolnego Śląska i Małopolski, [w:] Ziemie Polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej Mapy Europy, 2000, s. 303-327.
S. Moździoch, Archeologiczne ślady kultu pogańskiego na Śląsku wczesnośredniowiecznym, [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, 2000, s. 155-193.
S. Moździoch, Wrocław-Ostrów Tumski in the Early Middle Ages , [w:] Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millenia, 2004, s. 319-338.
K. Bykowski, P. Rzeźnik, J. Piekalski, M. Paternoga, C. Lasota, P. Konczewski, M. Konczewska, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przy ul. Kapitulnej 4 na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 2004 tom 46, s. 113-150.
H. Stosik, P. Rzeźnik, Technologia wczesnośredniowiecznego warsztatu garncarskiego na podstawie analiz fizykochemicznych naczyń z grodu na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, [w:] Slavia Antiqua, 2005 tom XLVI, s. 115-136.
Z. Robak, Badania nad stratygrafią i chronologią warstw osadniczych grodu na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Propozycja reinterpretacji wyników, [w:] Silesia Antiqua, 2008 tom 43, s. 85-121.
A. Limisiewicz, A. Pankiewicz, Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego, In pago Silensi. Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne tom 1, 2015.
