Horodyszcze
Grodzisko w Horodyszczu zwane „Cerkwiskiem” usytuowane jest na piaszczystej terasie nadzalewowej wśród podmokłych łąk, na prawym brzegu rzeki Zielawy. Pod względem fizyczno-geograficznym leży na pograniczu mezoregionów Równiny Parczewskiej i Zaklęsłości Sosnowickiej.
Obiekt jest grodziskiem pierścieniowatym o regularnie owalnym planie i niewielkiej średnicy (37 x 42 m) oraz powierzchni (0,13 ha). Otoczone jest fosą oraz zachowanym we fragmencie wałem zewnętrznym. Od strony wschodniej odkryto kilkuhektarową osadę (stan. 2). Kolejna (stan. 3) znajduje się na zachód od obiektu grodowego, od którego oddzielona jest bezimiennym ciekiem, dopływem Zielawy. Od strony zachodniej przylegała starsza osada (VIII-X/XI w.; stan. 25). Na południowy – zachód od zespołu osadniczego znajduje się cmentarzysko kurhanowe.
Grodzisko w Horodyszczu zostało rozpoznane wykopaliskowo w 1963 r., następnie w 1965 roku przez Andrzeja Hunicza i Stanisławę Hoczyk z Katedry Archeologii UMCS w Lublinie. Wykopy badawcze objęły swoim zasięgiem fragment wału oraz majdanu, na którym odkryto warstwę kulturową o niewielkiej miąższości. Wyniki prac wskazują na funkcjonowanie w tym miejscu starszej osady (IX-X w.). W trakcie badań pozyskano kilkaset fragmentów ceramiki, żelazny grot strzały, krzesiwo oraz kości zwierzęce. Przekop przez wał odsłonił 2 etapy jego budowy przedzielone spalenizną, stąd koncepcja o dwóch fazach i zniszczeniu pierwszego pożarem a następnie odbudowie.
Ponowne badania miały miejsce w 1995 roku i zostały zrealizowane przez M. Bienię. Na majdanie założono wykop o powierzchni 50 metrów. Analiza danych potwierdziła wcześniejsze tezy. Na majdanie poza warstwą kulturową natrafiono na niewielki fragment obiektu, który na głębokości 80 cm przyjął regularny, prostokątny kształt z zachowanym drewnem, będącym pozostałościami cembrowiny studni. Obiektu niestety nie eksplorowano. Z wykopu oprócz kilkudziesięciu fragmentów ceramiki pozyskano żelazne strzemię i wędzidło oraz kości zwierzęce i fragmenty glinianej prażnicy.
Badaniami wykopaliskowymi objęto również towarzyszące mu osady podgrodowe oraz cmentarzysko kurhanowe. Na osadzie 2 badania miały mniejszy zasięg – udokumentowano obiekty i zabytki ceramiczne. Większe zakresowo prace prowadzono na stanowiskach 3 i 25, gdzie zarejestrowano dużą liczbę obiektów mieszkalnych, jamy zasobowe, obiekty produkcyjne, jamy odpadowe, paleniska. Wśród zabytków wydzielonych dominowały przedmioty żelazne i brązowe: szydła, noże i nożyki, topór, siekiera, ciosło, klamry od pasa, dłuta, klucze i kłódki, grot oszczepu, groty strzał, fragmenty oporządzenia końskiego.
Chronologię grodziska określa się na XI-XII wiek, a przy dwóch fazach budowy wału może to wskazywać na starszą XI-wieczną i młodszą z XII w. Cechy morfologiczne obiektu – niewielka powierzchnia, solidne wały o konstrukcji drewnianej (?), zabudowa na majdanie (studnia), warstwa użytkowa i zabytki oraz bardzo rozbudowane zaplecze osadnicze zbliżają obiekt do grupy małych gródków pierścieniowatych charakterystycznych dla Słowiańszczyzny Zachodniej pomiędzy IX a XI wiekiem.