Grodzisko w Czermnie położone jest na terasie nadzalewowej w rejonie ujścia Sieniochy do Huczwy. Wraz z wczesnośredniowiecznymi osadami tworzy kompleks zajmujący obszar szacowany na 40-150 ha. Obiekt obronny identyfikowany jest z głównym ośrodkiem Grodów Czerwieńskich.
Grodzisko (stan. 1, „Zamczysko”) otacza pojedynczy wał – obecnie dobrze zachowany do wysokości 4-6 m, zamykający przestrzeń o wymiarach 119 x 155 m i powierzchni około 1,4 ha. Plan obiektu to nieregularny owal zbliżony do sercowatego. Wał jest naruszony w części wschodniej. Od północy znajduje się obniżenie i przerwa w wale – najpewniej pozostałości bramy. Zachowana szerokość wału u podstawy wynosi około 26-30 m przy wysokości 4-6 m.
Od zachodu znajduje się 2-hektarowe podgrodzie (tzw. bliższe, stan. 2), usytuowane na piaszczystej łasze i otoczone wałem („Wały”) oraz osada (podgrodzie dalsze, stan. 3).
Zainteresowanie grodziskiem sięga XIX w. i łączy się z osobą Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego – jego odkrywcą oraz rosyjskimi badaczami N.I. Pavliščevem i A.V. Longinovem. W latach 1922-1926 tereny te wizytował R. Jakimowicz, a pomiędzy 1945 a 1952 E. Michałkiewicz – znany regionalista. Pierwsze badania powierzchniowe i szczegółowy opis stanowisk wykonał K. Jażdżewski publikując wyniki w 1959 r. Następnie w 1975 r. teren spenetrował J. Gurba z zespołem. W 1984 r. S. Jastrzębski zrealizował badania powierzchniowe AZP. Ich weryfikację wykonał w 2008 r. S. Sadowski. Badania archeologiczne na grodzisku prowadzono w 1952 roku w ramach badań millenijnych, a następnie w latach 70. XX w. Ostatnie prace wykonano pomiędzy 2014 a 2016 r.
Prace wykopaliskowe w 1952 roku realizowano pod kierunkiem K. Jażdżewskiego. Na majdanie grodziska założono jeden wykop o wymiarach 5 x 10 m (zastosowano podział na 8 działek o wymiarach 2,5 x 2,5 m). Wyróżniono w nim 7 warstw w postaci piaszczystej gliny z pozostałościami antropogenicznymi, które podzielono na podstawie kryteriów przyrodniczych i kulturowych na 3 poziomy. Poziom I (najmłodszy) obejmował warstwy I-IV datowane na XII-XIII w. Poniżej wystąpił poziom II z warstwami V-VI, którego chronologię określono na X-XI wiek. Najstarszy poziom wydzielono w postaci warstwy VII. Występującej tu zabytki ceramiczne datowano pomiędzy 1. a 2. połową X wieku. Głębokość względna wykopu, a tym samym miąższość warstw wynosiła od 2 do 2,5 m. Ponadto zadokumentowano fragmenty dwóch obiektów mieszkalnych, palenisko, skupiska kości ludzkich oraz ślady pożarowe. Na poziomie calca stwierdzono, iż gród został zbudowany z kilku „połączonych” kęp.
Badania z lat 70. i 90. przeprowadzono głównie na terenie grodziska oraz w jego pobliżu pod kierunkiem Jana Gurby. W latach 1972-1973 wykonano badania pomostu między podgrodziem a grodziskiem oraz odwierty i analizy środowiskowe. Były one niejako wstępem do dużej kampanii wykopaliskowej zrealizowanej pomiędzy 1976 a 1981 rokiem i obejmującej teren grodziska. Założono wówczas 20 wykopów o powierzchni około 3,5 ara i rozpoznano wschodnią część majdanu oraz wykonano łączony przekop przez wał. Pierwsze prace przeprowadzono już w 1976 roku. Wykopy NE 1C i NE 22B, NE 32A, NE 32B o powierzchni 16 i 45 (48?) m² założono na majdanie (w centrum) i w pobliżu wału. Eksplorowano warstwę kulturową o miąższości do 70 cm zawierającą dużo zabytków, a także bryły zaprawy i piaskowce z budowli (?) oraz liczne kości ludzkie. W wykopie przy wale odkryto na poziomie calca zarys chaty. Rok później przeprowadzono długo oczekiwane badania wału, gdzie założono 5 wykopów na osi wschód-zachód. Pozostałe dwa znajdowały się na styku wału i majdanu. Szczegółowe opisy nawarstwień i obiektów zawiera artykuł M. Florka (2016), w tym miejscu pozwolono sobie na krótkie zestawienia najważniejszych danych z badań wału. Wykop NE 91CD założono od strony zewnętrznej wału u jego podstawy. Był to sondaż o wymiarach 1 x 10 m, gdzie na głębokości 70 cm odkryto drewnianą konstrukcję (?). Niezwykle istotny wykop NE 81C był usytuowany od strony zewnętrznej grodu w dolnej partii stoku wału, gdzie odsłonięto fragmenty drewnianych konstrukcji. Wykop kolejny NE 81A o wymiarach 4,5 x 5 m (lub 4,5 m) założono w środkowej części stoku zewnętrznego wału i zadokumentowano nawarstwienia ziemne, ale nie dotarto do calca. Kolejny wykop NE 72D miał wymiary zbliżone do 4,5 x 5 x 3,5 m o nieregularnej krawędzi północnej. Został ulokowany w górnej, zniszczonej częściowo partii wału. Zarejestrowano tu warstwy ziemne bez konstrukcji drewnianych. Wykop NE 62D założono na wewnętrznym stoku wału. Jego parametry wynosiły 4,5 x 5 m (lub szerzej), niestety nie został dokopany do calca. Na głębokości około 1 m odkryto zwalisko polepy i negatywy konstrukcji drewnianych. Eksploracja wykopów pozwoliła na „zestawienie” profilów i uchwycenie przebiegu warstw, których wydzielono 13.
Interpretacja ówczesnych danych wskazywała, iż wał założono na niewielkiej wyspie otoczonej podmokłym terenem, co obligowało do zabezpieczenia konstrukcji przed podmyciem i rozsuwaniem. Konstrukcje drewniane w typie rusztu stwierdzono w najniższych warstwach w części zewnętrznej wału. Układ skrzyniowy słabo czytelny zidentyfikowano w górnej partii wału. Wydzielono w ten sposób 2 fazy wału o niepewnej chronologii.
Kolejny etap badań miał miejsce w 1978 roku. Wykopy założono we wschodniej część majdanu (nr NE 31C, NE 31D, NE 41C, NE 41D, NE 51C i NE 51D oraz SE 31B, SE 31D, SE 32B) o łącznej powierzchni 72 m² dowiązanych do wykopów na wale. Eksplorowano tu cmentarzysko szkieletowe oraz nawarstwienia kulturowe bogate w zabytki. Ostatnie badania terenowe zlokalizowano w północno-wschodniej części zakładając wykopy NE 31B, NE 32D o powierzchni 14 m². Wyniki potwierdziły obecność obiektów gospodarczych i mieszkalnych oraz nawarstwień z dużą liczbą zabytków. Zadokumentowano także liczne groby szkieletowe. Po rocznej przerwie powrócono w 1981 roku na majdan grodziska i wykonano badania nieinwazyjne w celu odkrycia reliktów budowli sakralnej.
Niezwykle ważne prace w celu poboru próbek do dendrochronologii były realizowane w 1997 roku w partii zewnętrznej wału oraz w kilku punktach poza grodziskiem (próbki pomostów). Niestety brak danych o precyzyjnej lokalizacji i wymiarach wykopów pozwala jedynie na stwierdzenie, iż odkrywkę wykonano na styku wykopów NE 81C i NE 91CD. Część próbek pobierano wyciągając je bezpośrednio z ziemi. Daty uzyskano dla 15 próbek, w tym 4 z wału grodziska.

Tabela 1. Wyniki datowań dendrochronologicznych wg A. Urbańskiego 2000.

Kolejną kampanię wykopaliskową rozpoczęto w 2014 roku i kontynuowano przez następne 2 lata. Założono 3 wykopy (1/2014 – 5 x 10 m; 2015 – 4 x 15 m; 2016 – 3 x 3 m), przekopując łącznie powierzchnię 119 m² przy głębokościach od 2,5 do 6 m. Eksplorację nawarstwień prowadzono metodą naturalną dokumentując 188 jednostek stratygraficznych związanych z budową, funkcjonowaniem i zniszczeniem wału, z których pozyskano aż 20 393 zabytki ruchome i pobrano kilkadziesiąt prób do analiz laboratoryjnych, ¹⁴C i dendrochronologii. Wał został przebadany na długości 25 m wykopem obejmującym jego koronę i fragment zbocza zewnętrznego oraz stok wewnętrzny i styk z nawarstwieniami majdanu. W ciągu 3 lat badań rozpoznano około 60% wału, jednak do uzyskania pełnego przekroju umocnień niezbędne są dalsze prace w części wschodniej. Wyniki dotychczasowych badań, chociaż niepełne zakresowo, pozwalają sformułować pierwsze tezy na temat budowy i stratygrafii oraz wstępnej chronologii wału. Stawiają jednak kolejne pytania wymagające podjęcia dalszych prac wykopaliskowych.

Zespół grodowy w Czermnie składa się z kilku członów – grodziska i podgrodzi oraz osad i cmentarzysk połączonych ze sobą systemem pomostów umożliwiających komunikację na podmokłym terenie. Wieloletnie badania potwierdzają ogromny rozwój założenia pomiędzy XI a XIII wiekiem. Kluczowe jest jednak pytanie dotyczące początków grodu, który w oparciu o źródła pisane może sięgać wieku X. Wyniki badań powierzchniowych wskazują na rozwój osadnictwa pomiędzy VIII a XIII wiekiem, szczególnie intensywny w okresie XI-XIII w. Nie precyzują tej chronologii odkrywane zabytki – zarówno w nawarstwieniach wału jak i majdanu, gdyż ich datowanie ma z reguły szerokie ramy. Dlatego podstawę stanowią badania wału i jego datowanie. Badania z lat 70. nie objęły wykopami całego wału koncentrując się na części zewnętrznej, a pomijając środkową. Właściwie w prawie żadnym wykopie (poza 91CD) nie dotarto do calca, a odkrywane konstrukcje drewniane były interpretowane jako ruszt (podstawa) oraz pionowa ściana zewnętrzna (element skrzyni?). Również datowania z 1997 roku pochodzą z najmłodszej stratygraficznie części wału – o ile nie były odpadami po pomostach czy pracach budowlanych. Ostatnie badania przyniosły weryfikację dotychczasowych ustaleń. Rozpoznana, duża część wału wskazuje na jego 3 etapy powstawania. Część centralną, dotąd nie badaną, stanowił nasyp ziemny zabezpieczony konstrukcjami drewnianymi (kołkami i plecionką) przed rozsunięciem. Został usypany z jednolitego materiału – mułku piaszczystego z wkładkami torfu na wyrównanym (ściętym) podłożu calcowym „ograniczonym” z obu stron niewielkimi rowami-fosami. Powstało w ten sposób małe wyniesienie na którym wybudowano umocnienia. Najpewniej po krótkiej (?) przerwie podjęto budowę ścian. Były to belki konstrukcyjne, które „wciskano” w nasyp centralny, a następnie pomiędzy nimi układano wzdłużnie deski obsypując ziemią i ubijając całość (skrzynie otwarte do wewnątrz). Konstrukcja była zakończona od zewnątrz pionową ścianą, która zachowała się w postaci sprasowanego drewna. Na styku wału i majdanu uchwycono negatywy dużych słupów i relikty plecionki, które mogły pełnić funkcję ściany wewnętrznej lub zabudowy, czy infrastruktury komunikacyjnej przykrywającej rów. Przy zagłębieniu zewnętrznym odsłonięto konstrukcję pomostu (?) oraz korzeń drewna ściętego po 973 r. Elementy te wraz z nasypem centralnym drewniano-ziemnym stanowiły najstarszą część wału. Do jego rozbudowy na zewnątrz przystąpiono w nieodległym czasie budując nasyp i konstrukcję, której odkryto jedynie niewielki fragment. Do pełnego rozpoznania tej struktury potrzebne są dalsze badania. Przykrywający ją nasyp dostawiono do istniejącej ściany i po wyrównaniu poziomów rozpoczęto budowę przedpiersia. Odsłonięto relikty belek zalegających jedna nad drugą wzdłuż linii wału. Stanowiły one zewnętrzną, pionową ścianę „nowego” wału. Trudno powiedzieć czy były to relikty skrzyni czy konstrukcji łączonej/kombinowanej. Datowanie ¹⁴C z tej konstrukcji wskazuje, iż ścięcie drzewa (a i zapewne w niedługim czasie przebudowa) miało miejsce najpóźniej w 1011 roku. W tym też czasie najpewniej cofnięto lico ściany wewnętrznej o około 5 m poszerzając przestrzeń wewnętrzną majdanu. Pozyskane daty – najstarsza po 973 (korzeń) i najmłodsza z konstrukcji przedpiersia (772-1011 AD), wskazują iż proces budowy i przebudowy wału miał miejsce w końcu wieku X i początkach XI. Niemożliwe jest, aby trwał przez 40 lat, więc zapewne pierwszy etap miał miejsce w latach 80. X w., drugi zaś w 1 dekadzie XI wieku.
Niezbędne jednak jest rozpoznanie wału do końca od strony wschodniej – zewnętrznej. W obu fazach mamy bowiem do czynienia ze zbliżoną techniką budowy – nasypu wzmocnionego konstrukcjami stabilizującymi, na którym wzniesiono drewniane przedpiersie. Nie można zupełnie wykluczyć tezy, iż byłaby to 3-etapowa budowa wału wznoszonego po okresowej przerwie – zmianie koncepcji. Jest to mniej prawdopodobne, ale bez rozpoznania konstrukcji zewnętrznej i jej relacji z nasypem musimy brać również pod uwagę takie rozwiązanie, tym bardziej, że etapy następowały po sobie w dosyć krótkich odstępach czasowych. Nie zmieni to jednak faktu X-wiecznego datowania początków budowy, bowiem zarówno drewno odpadowe, jak i z konstrukcji zewnętrznej wału zostało ścięcie w latach 70-80. X w. Z kolei belka z najwyższego poziomu ma datowanie 1001 AD i to ona dla zewnętrznej części wału wyznacza moment budowy (o ile nie pochodziła z naprawy). Pozyskane w 1997 roku belki z datowaniami od 1007 do 1050 AD odkryto przy zewnętrznej konstrukcji – jeśli pochodziły z wału to wskazują najpewniej na okres napraw.
Badania wału w Czermnie to niemal tak samo duże przedsięwzięcie jak jego budowa – niezbędne jest jednak jego całościowe przekopanie i uzyskanie pełnych danych, aby jednoznacznie określić fazy i etapy budowlane.