Podstawowe informacje
Miejscowość
Wiślica
Województwo
świętokrzyskie
Powiat
buski
Gmina
Wiślica
Obszar AZP
96-63
Nr stanowiska w miejscowości
2
Nr stanowiska na obszarze
-
Forma terenowa
cypel nad doliną starorzecza
Pokrycie terenu
drzewa i krzewy, zabudowa murowana
Chronologia
1. faza – X/XI w. (2. poł X w.) – 1. poł. XII w. (?), 2. faza – po poł. XII w – poł. XIII w. (?)
Cechy
Forma
Stan zachowania
Powierzchnia całości
kolista
zły
1
Znaleziska

Z badań Z. Wartołowskiej: fragmenty ceramiki naczyniowej, depozyt w naczyniu glinianym z pięcioma srebrnymi zausznicami.

Opis

Grodzisko położone jest w narożniku NW obecnej zabudowy dawnego miasta lokacyjnego w Wiślicy. Jego relikty są całkowicie niewidoczne na powierzchni gruntu. Pozostałości obwałowań odkryto podczas badań prowadzonych w tym miejscu pod kierunkiem Z. Wartołowskiej, jak i w badaniach weryfikacyjnych w 2. połowie lat 90-tych przez W. Glińskiego. Dokładny przebieg wałów nie jest na obecnym etapie badań możliwy do odtworzenia. Prawdopodobnie gród miał kształt kolisty lub lekko owalny (o średnicy od 40 do 60 m), jego powierzchnia nie przekraczała 1 ha (jeśli odrzucimy przypuszczenie Z. Wartołowskiej o istnieniu od strony SW podgrodzia). Gród broniony był pojedynczą linią umocnień. Przyjmując hipotezę W. Glińskiego, że rozpoznany przez niego od strony N wał 2. fazy związany był z architekturą palatialną z 2. poł. XII w., to jego przebieg od strony E musiał być inny, niż wału 1. fazy (jego przebieg limitowała domniemana fosa, przecięta przez palatium II). W związku z tym powierzchnia grodu w okresie istnienia budowli palatialnych musiała być większa od grodu 1. fazy.

Stratygrafia: Brak publikacji źródłowej wyników badań Z Wartołowskiej uniemożliwia określenie relacji stratygraficznych na przebadanym przez jej zespół areale. Jej zdaniem przed budową murowanego zespołu palatialnego istniał w tym miejscu gród plemienny, funkcjonujący w IX-X w. Po zniszczeniu grodu jego teren zniwelowano w celu wyrównania terenu pod budowę palatiów i rotund. Brak w dotychczas opublikowanych sprawozdaniach informacji o relacjach stratygraficznych pomiędzy odkrytymi w rejonie rotundy z konchami grobów szkieletowych a reliktami samej rotundy. Badania weryfikacyjne, prowadzone przez W. Glińskiego ujawniły pod reliktami palatium I (starszego) zespół starszych od niego nawarstwień, wiązanych przez niego z funkcjonowaniem starszej fazy grodu. Należy podkreślić, że poziom zalegania najstarszych nawarstwień wewnątrz obwałowań (pod posadzką palatium I) był o około

2,5 do 3 m wyższy od poziomu gruntu, na którym zalegały spągowe partie wału grodu (od strony N). Poziom posadzki palatium I był odpowiednio wyższy i różnica wysokości pomiędzy spągiem wału a posadzką wynosiła około 3,5 m

Typ umocnień: Wykonano 2 przekroje przez wał. Brak w opublikowanych sprawozdaniach informacji na temat konstrukcji wałów, odkrytych w trakcie badań prowadzonych pod kierunkiem Z. Wartołowskiej. Badania weryfikacyjne, prowadzone przez W. Glińskiego ujawniły relikty umocnień wczesnośredniowiecznych na północnym krańcu plateau, na którym położone były pozostałości romańskiej architektury murowanej (2 zespoły palatialne z rotundami). Według W. Glińskiego odsłonięto tam pozostałości 2 faz wału. Starsza (1.) faza wału miała postać ziemnego szańca o podstawie dochodzącej do szerokości 5 m i zachowanej wysokości niespełna 2 m. Szaniec miał przekrój trapezowaty, nie natrafiono w nim na wyraźne ślady konstrukcji drewnianych (zapewne uległy one rozłożeniu, zaś część z nich uległa spaleniu, bowiem w warstwie destrukcji wału, u jego wewnętrznej podstawy, natrafiono na zwęglone belki). Wał 1. fazy oddzielony był od wypłaszczenia majdanu nieckowatym zagłębieniem o szerokości 6 m, głębokości do 60 cm (od strony północnej – podstawy wału). Nie jest jasne w jaki sposób powstało to zagłębienie, być może na skutek czerpania ziemi na budowę wału 1. fazy. Należy podkreślić, że wypłaszczenie majdanu grodu leżało 2,5 m wyżej od poziomu, na którym zbudowano wał. Nie znamy przyczyny, dla której wał ten zbudowano poniżej majdanu, w dodatku oddzielając je nieckowatym zagłębieniem. Nie wiadomo, czy pierwotnie na północnej krawędzi plateau majdanu istniała jakaś dodatkowa linia obronna, czy też jej nie było (ta część majdany została zniszczona przez wkopy nowożytne). 2. fazę wału stanowiły konstrukcje przekładkowe (przekładka jednostronna) o szerokości 7 m, ze ścianą zewnętrzną w postaci palisady. Wał ten zbudowano w zagłębieniu pomiędzy rozwaliskami wału 1. fazy a północną krawędzią majdanu. W tej sytuacji wał ten niejako „podpierał” zewnętrzną skarpę majdanu grodu (typ WIIIA4). Według W. Glińskiego wał ten tworzył pakiet poziomo ułożonych warstw przekładki o szerokości blisko 5 m (warstwy 6-6g), wzmocnionych od zewnątrz (od N) pionowo wbitymi słupami. Od strony zewnętrznej (N) do opisanej konstrukcji przylegały nachylone pod kątem blisko 45° warstwy miąższości nieco ponad 2 m. Od strony zewnętrznej (N) ścianę tego wału tworzyć miała palisada (warstwa 9b). Brak w „rowie” domniemanej palisady pozostałości słupów nakazuje zachowanie ostrożności wobec zaproponowanej interpretacji pierwotnej funkcji tego obiektu.  Zdaniem W. Glińskiego warstwy podestrukcyjne wału 2. fazy (warstwy 7 - 7c) zalegały na stropie jego rozwalisk, zachowanych in situ (czyli na warstwach 8 i 6). Warstwy te przesycone były węglami drzewnymi, natrafiano w nich również na fragmenty spalonych belek. Podkreślić należy, że układ warstw podestrukcyjnych, czyli ich „opadanie” w kierunku wnętrza grodu (S) pod kątem 45°, wskazuje na możliwość innej ich interpretacji.

Zabudowa: Według krótkiej wzmianki w jednym z artykułów Z. Wartołowskiej w trakcie badań palatium I odkryto pozostałości starszego od niego budynku na planie prostokąta o długości 6,25 m (w narożnikach budynku wkopane były pionowe słupy). Odkryto też pozostałości 2 czworokątnych półziemianek o długości ścian około 4 m. Były one według Z. Wartołowskiej związane  z grodem, a więc starsze od zespołu architektury palatialnej. Brak informacji o ewentualnych budynkach drewnianych, które funkcjonowałyby w okresie istnienia w tym miejscu dwóch palatiów z rotundami. Budowę tzw. starszego palatium i rotundy z konchami odnosi się po ostatnio przeprowadzonych badaniach weryfikacyjnych do okresu panowania w Wiślicy Kazimierza Sprawiedliwego, a więc nie można łączyć już zabudowy monumentalnej grodu z okresem wczesnopiastowskim.

Datowanie po części opiera się na analizie porównawczej zabytków odkrytych w trakcie badań weryfikacyjnych, przeprowadzonych w latach 90-tych XX w., po części zaś na powiązaniu wzmianek w źródłach pisanych, dotyczących Wiślicy, z wczesnośredniowiecznym grodziskiem na stanowisku „Zamek”.

Badania archeologiczne
Rok (rozpoczęcia)
Kierownik badań
Rodzaj badań
Miejsce przechowywania zbiorów
1962 - 1967
Z. Wartołowska
badania wykopaliskowe
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego; Muzeum Regionalne w Wiślicy
1971 - 1971
Z. Wartołowska, W. Woźnicka, S. Michno
badania wykopaliskowe
-
1994 - 1998
-
badania wykopaliskowe
PSOZ w Kielcach
Archiwalia
Rodzaj dokumentu
Nazwa instytucji
Sygnatura
[Zespół Badań nad Polskim Średniowieczem UW i PW] : [materiały dotyczące głównie Wiślicy]
Biblioteka Narodowa
Rps akc. 16250
Literatura
Z. Woźnicka, Co odkryto w Wiślicy?, [w:] Z Otchłani Wieków, 1967 tom 34, s. 178-185.
Z. Wartołowska, Wiślica, [w:] Informator Archeologiczny, 1968 tom 1967, s. 298-299.
Z. Woźnicka, Z. Wartołowska, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stanowisku Zamek w Wiślicy w 1966 r., [w:] V Konferencja Naukowa w Busku-Zdroju i w Wis?licy 19-20 maja 1966 : referaty, dyskusje, sprawozdania, 1968 tom 5, s. 264-266.
Z. Wartołowska, Wiślica - urbs famosissima in regno Lechitarum, [w:] Z Otchłani Wieków, 1969 tom 34 nr 3, s. 184-187.
Z. Wartołowska, Wiślica, [w:] Informator Archeologiczny, 1972 tom 1971, s. 231-232.
Z. Wartołowska, Wiślica, [w:] Informator Archeologiczny, 1973 tom 1972, s. 232-233.
D. Górna, J. Kalaga (red.), Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy przu ul. Batalionów Chłopskich w Wiślicy w świetle najnowszych badań, [w:] Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego - Slawistyka, 1982 tom 3, s. 17.
W. Gliński, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku Regia w Wiślicy w 1994 roku, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, 1997, s. 129-137.
W. Gliński, Wiślica plemienna czy wczesnopaństwowa, [w:] Civitates Principales : wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej : katalog wystawy, 1998, s. 77-81.
W. Gliński, Wczesnośredniowieczne zausznice z czterema paciorkami z Wiślicy, stan. Regia, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1999 tom 51, s. 211-233.
J. Koj, W. Gliński, Z nowszych badań nad wczesnośredniowieczną Wiślicą, [w:] Slavia Antiqua, 1999 tom XL, s. 119-150.
W. Gliński, Zespół palatialny w Wiślicy w świetle badań archeologicznych, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, 2000, s. 257-268.
D. Kalina, Zarys badań archeologicznych w Wiślicy - Stanowisko Regia (Rezerwat archeologiczno-architektoniczny Regia) , [w:] Miasto i gmina Wiślica. Dziedzictwo kulturowe, Biblioteka Historii Wiślicy , 2018 tom 1, s. 153-157.
Pozycja na mapie
Wyznacz trasę trasy z
Pokaż trasę
Zdjęcia stanowiska