Podstawowe informacje
Miejscowość
Wiślica
Województwo
świętokrzyskie
Powiat
buski
Gmina
Wiślica
Obszar AZP
96-63
Nr stanowiska w miejscowości
1
Nr stanowiska na obszarze
82
Forma terenowa
wyniesienie w dolinie zalewowej
Pokrycie terenu
pojedyncze drzewa, trawiaste
Chronologia
1. faza – X w., 2. faza – XI w., 3. faza -XIII/XIV w.
Cechy
Forma
Stan zachowania
Powierzchnia całości
trójkątna
-
0,7
Znaleziska
-
Opis

Grodzisko położone jest na niewielkiej, płaskiej wyniosłości, zbudowanej ze skałki gipsowej, w dolinie zalewowej Nidy, pośród jej starorzeczy (jedno z nich, wypełnione wodą, przylega do odcinka W wału). Obiekt ma kształt zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi narożnikami o powierzchni około 0,7 ha. Długość boku N wynosi 150 m, boku W 110 m, zaś boku SE około 130 m. Obiekt otoczony jest pojedynczą linią wału. Wały zachowane są do wysokości 2,5-3 m (od wnętrza grodziska), od strony zewnętrznej wypiętrzone są ponad dno doliny do około 8-11 m. Szerokość wałów przekracza obecnie 20 m. Według W. Antoniewicza i Z. Wartołowskiej pierwsza faza grodu obejmowała jedynie wschodnią część opisanego obszaru, obejmując pojedynczą linią wału areał około 0,25 ha. W jednym ze sprawozdań autorzy ci wspomnieli o rodzaju fosy, biegnącej po linii N-S, dzielącej grodzisko na dwie połowy w stosunku do osi E-W. Autorzy ci nie wzmiankowali w żadnym z opublikowanych sprawozdań o resztkach wału, który miałby ewentualnie wiązać się z ową fosą. W. Gliński i J. Koj opublikowali schematyczny plan grodziska, na którym zaznaczyli hipotetyczny przebieg wschodniego odcinka najstarszego wału, nie zaznaczając jednak na jakiej podstawie wytyczyli taki, a nie inny jego przebieg. Należy podkreślić, iż Z. Wartołowska w sprawozdaniu z badań prowadzonych w 1956 r. w tym miejscu, w którym wspomniani powyżej autorzy rekonstruowali przebieg najstarszego wału, nie natrafiła na jakiekolwiek ślady konstrukcji obronnych, co wyraźnie zaznaczyła. Podkreślenia wymaga, że w żadnym ze sprawozdań z badań zachodniego odcinka wału grodziska nie ma informacji o wale drewniano-ziemnym, mowa jest tylko o murze z fragmentów skały wapiennej, łączonych zaprawą.  Kwestię tę mogą wyjaśnić dopiero przyszłe badania wykopaliskowe w rejonie domniemanego przebiegu najstarszej linii umocnień.

Stratygrafia: W trakcie badań majdanu grodziska stwierdzono obecność dwóch głównych warstw kulturowych, rozdzielonych warstwą jałowej ziemi, określonej jako namuliskowa. Wedłu D. Górnej wspomniana warstwa namuliskowa to w istocie warstwa popożarowa, która przykrywała pozostałości obu faz zabudowy grodu. W obu warstwach natrafiono na pozostałości czworokątnych domostw półziemiankowych. W opublikowanych sprawozdaniach brak informacji (a także odnośnych rycin) na temat ewentualnego kontekstu stratygraficznego pomiędzy poszczególnymi warstwami osadniczymi, a reliktami kolejnych faz wałów.

Braki w dokumentacji rysunkowej nie pozwalają odpowiedzieć na pytanie o relacje czasowe pomiędzy reliktami dwóch faz zabudowy mieszkalnej, odkrytymi w części SW majdanu, a pozostałościami dwóch faz budynków mieszkalnych na pozostałej części przebadanego areału majdanu

Typ umocnień: 3 przekroje przez wał. Według W. Antoniewicza i Z. Wartołowskiej na grodzisku rozpoznano trzy fazy budowy umocnień:

  1. Najstarszy wał był zbudowany w konstrukcji przekładkowej (przekładka jednostronna), jego szerokość dochodziła do 5-7 m. Lico wewnętrzne tego wału wzmocnione było pionowo wkopanymi słupami o średnicy 30-35 cm, wkopanymi co 1 m. Wał ten miał otaczać przestrzeń o ponad połowę mniejszą od obecnie otoczonej wałem, ponieważ w przekopie przez północny odcinek umocnień układ belek przekładki odchylony był o 20° od biegu muru kamiennego na zaprawie (i obecnego przebiegu wału). Wał uległ spaleniu (ślady przepalenia sięgają do 2 m w głąb przekładki). Część zewnętrzna wału została zniszczona przy budowie muru z kamieni łączonych zaprawą.
  2. Drugą fazę umocnień miał stanowić mur z kamieni łączonych zaprawą, biegnący po linii dzisiaj widocznych umocnień. Jego szerokość wynosiła około 2 m. Mur ten w pobliżu narożnika NW grodziska zakręcał pod kątem prostym, po czym urywał się, tworząc przejście bramne, które miało mieć pierwotnie postać drewnianej baszty o konstrukcji słupowej. Od strony wewnętrznej w partii zachodniej mur ten był wzmocniony nasypem ziemnym o trójkątnym przekroju. W przekopie przez północny odcinek wału mur na zaprawie wzmacniała od zewnątrz konstrukcja przekładkowa (jednostronna) z pni dębowych, szerokości 3,5-4 m. Zdaniem autorów miała ona polepszyć statykę muru, odchylającego się w niektórych miejscach na zewnątrz. Wysokość tej konstrukcji sięgała prawie 3 m. Od strony zachodniej nie stwierdzono obecności od strony zewnętrznej muru na zaprawie konstrukcji przekładkowej, natomiast do owego muru przytykał pod kątem prostym pomost o szerokości 1,3 m z belek dębowych. Nie jest jasny związek owego pomostu z murem na zaprawie.
  3. Trzecią fazę budowy umocnień wiązali wspomniani autorzy z naprawą muru na zaprawie. Naprawa ta miała polegać na wzniesieniu na zewnętrz tego muru wału drewniano-kamienno-ziemnego o szerokości ponad 4. Wał ten składał się z warstw ziemi, fragmentów skały wapiennej i faszyny, od strony zewnętrznej licowany był suchym murem z płaskich łupków z piaskowca pińczowskiego.

Od strony zewnętrznej dostęp do grodziska ograniczony był płytką fosą (głębokości do 60 cm), szerokości do 7 m. Od strony wewnętrznej stromą ściankę fosy stanowiła odpowiednio obrobiona skała gipsowa podłoża, skarpa zewnętrzna fosy, wykopana w piaszczystych namuliskach doliny Nidy, wzmocniona była palikami o średnicy 10-15 cm.

Po badaniach weryfikacyjnych, przeprowadzonych w 1980 r., Z. Pianowski stwierdził, iż mur na zaprawie powstał najprawdopodobniej za rządów Wacława II w Krakowie, nieco przed 1304 r.

Badania weryfikacyjne, przeprowadzone w 1996-1998 r. doprowadziły do weryfikacji wcześniejszych ustaleń na temat chronologii względnej i bezwzględnej umocnień grodziska. Według W. Glińskiegi i J. Koja najstarszą fazą umocnień był wał drewniano-ziemny ze ścianą zewnętrzną w formie suchego muru (typ WVA). Szerokość wału u podstawy przekraczała 8 m, szerokość samego „suchego” muru wynosiła 1,2 – 1,3 m. Zachowana wysokość wału wynosi 2,3 m, pierwotnie najpewniej przekraczała 4 m. Drugą fazę miała stanowić konstrukcja przekładkowa, dostawiona od zewnątrz do wspomnianego wału w celu podparcia odchylającego się na zewnątrz suchego muru (typ WIIIA1), trzecią zaś mur kamienny na zaprawie.

Zabudowa: W trakcie badań majdanu grodziska natrafiono na pozostałości zabudowy mieszkalnej w postaci czworokątnych chat zagłębionych w ziemię. Domostwa te stratygraficznie wiązały się z dwoma fazami osadniczymi. Należy podkreślić, że brak jest stratygraficznych przesłanek do wiązania którejś z faz zabudowy mieszkalnej na majdanie grodziska z którąś z wyróżnionych faz budowy wałów. Ze starszą fazą wiązać się miało 11 półziemianek, z młodszą 16. Wszystkie budynki miały kształt zbliżony do kwadratu, ich narożniki orientowane były według stron świata. Dna obiektów były płaskie, w większości przypadków natrafiono na ślady pokrywającej je drewnianej podłogi z dranic lub belek. Wymiary chat wahały się od 3,5 x 3,7 do 4,6 x 4,8 m (powierzchnia odpowiednio od 13 m2 do 22 m2). Dna domostw były zagłębione do 0,5 m poniżej ówczesnej powierzchni gruntu. Konstrukcja dachu w większości przypadków opierała się na słupach, wkopanych pionowo w narożnikach chat, a także dość często pośrodku ścian. Ściany były szalowane poziomo umieszczonymi jedna nad drugą belkami lub dranicami, w jednym przypadku stwierdzono obecność ścianki plecionkowej. Do niektórych chat prowadziło wejście w postaci prostokątnego wkopu przy jednej ze ścian. W narożnikach domostw umieszczone były urządzenia grzewcze w postaci palenisk wyłożonych kamieniami, pieców kamienno-glinianych lub kopułkowych. W centralnej partii majdanu odkryto też czworokątną cysternę o płaskim dnie (7 x 7 m), wydrążoną w podłożu gipsowym i kolistą w przekroju studnię (o średnicy 1,3 m, głębokości 3 m), również wykutą w skałce gipsowej.

Chronologia poszczególnych faz wału, jak i jego rozplanowanie, budzą wątpliwości. Wydaje się, że bez analiz dendrochronologicznych dokładne określenie momentu powstania grodu jest niemożliwe.   W opublikowanym ostatnio sprawozdaniu z badań weryfikacyjnych „Grodziska” w Wiślicy nie znajdujemy informacji o podjęciu próby datowania dendrochronologicznego odsłoniętego fragmentarycznie wału przekładkowego, „dostawionego” od zewnątrz do wału z „suchym” murem (Gliński, Koj 1999). W odsłoniętej wewnętrznej partii przekładki zalegały liczne zwęglone belki tej konstrukcji.Odnoszenie powstania wału z tzw. suchym murem do X w i przypisywanie wpływom czeskim wymagałoby bardzo mocnych dowodów. Równie prawdopodobne (lub równie nieprawdopodobne) jest na razie wiązanie budowy tej linii umocnień z wpływami wielkomorawskimi. Sugerowanie przez W. Glińskiego i A. Koja, (zgodnie z sugestiami W. Antoniewicza i Z. Wartołowskiej), że w pierwszej fazie gród miał znacznie mniejszą powierzchnię od objętej widocznymi dziś wałami, wymaga dowodów w postaci reliktów wału w sugerowanym przez autorów miejscu. Nie jest całkowicie pewne, czy wspomniani autorzy prawidłowo odtworzyli kolejność budowy wałów. Należałoby rozważyć, czy wał przekładkowy, który ich zdaniem został wzniesiony od strony zewnętrznej „suchego” muru w celu jego podparcia, był w istocie od niego młodszy. Nie można przecież całkowicie wykluczyć, iż wał przekładkowy był starszy i to w wewnętrzną partię jego rozwalisk wkopano się podczas budowy wału z tzw. suchym murem. Tę niejasność mogłyby rozstrzygnąć analizy dendrochronologiczne drewnianych resztek obu wałów. Wyniki wspomnianych badań weryfikacyjnych nie wyjaśniają problemu chronologii względnej wału przekładkowego w stosunku do wału z „suchym” murem. Z przekroju przez obie te konstrukcje wynika jasno, że niektóre warstwy wału przekładkowego „zagłębiają się” poziomym klinem w teoretyczne starszy od nich „suchy” mur (Gliński, Koj, 1999, ryc. 13, warstwy 30b-30d). Cytowana powyżej rycina przeczy twierdzeniu autorów badań, iż szerokość przekładki dostawionej od zewnątrz do „suchego” muru wynosiła 1 m (Gliński, Koj 1999, 143), w rzeczywistości była to szerokość uchwyconej, wewnętrznej partii tej konstrukcji. Pozostała jej część nie została wyeksplorowana (w przekopie przez zewnętrzną partię wału autorzy badań pozostawili nieeksplorowany „świadek” o szerokości blisko 8 m). Należy podkreślić, że wbrew funkcjonującym w literaturze stwierdzeniom skarb monet srebrnych, ukryty po 1079 r., odkryto w takim kontekście stratygraficznym, który nie pozwala za jego pomocą datować którąś z faz istnienia grodu (Szymański W. 1992).

 

 

Badania archeologiczne
Brak
Literatura
N. Glińska, Wiślica we wczesnym średniowieczu w świetle dotychczasowych badań archeologicznych. Stan badań i problematyka badawcza, s. 243-278.
Z. Wartołowska, W. Antoniewicz, Badania grodziska w Wiślicy, pow. Pińczów w r. 1949, [w:] Materiały Wczesnośredniowieczne, 1951 tom 1, s. 73-82.
Z. Wartołowska, W. Antoniewicz, Badania grodziska w Wiślicy (pow. Pińczów) w r. 1950, [w:] Materiały Wczesnośredniowieczne, 1952 tom 2, s. 45-60.
W. Antoniewicz, Skarb w Wiślicy, [w:] Dawna Kultura, 1954 tom 1, s. 85-91.
W. Antoniewicz, Z. Wartołowska, Prace wykopaliskowe w Wiślicy w latach 1953 i 1954, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1955 tom 1, s. 235-242.
Z. Wartołowska, W. Antoniewicz, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku w Wiślicy pow. Pińczów za lata 1951 i 1952, [w:] Materiały Wczesnośredniowieczne, 1956 tom 3, s. 149-162.
Ł. Okulicz-Kozaryn, I. Górska, Z. Wartołowska, L. Graba-Łęcka, Badania grodziska w Wiślicy w 1956 r., [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1959 tom 7, s. 49-56.
Z. Wartołowska, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Wiślicy p. Pińczów w r. 1955, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1959 tom 5, s. 237-250.
Z. Wartołowska, Oprawka rogowa z Wiślicy, [w:] Światowit, 1962 tom 24, s. 485-492.
Z. Wartołowska, Osada i gród w Wiślicy w świetle badań wykopaliskowych do 1962 r., [w:] Odkrycia w Wiślicy , Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, 1963 tom 1, s. 31-45.
Z. Wartołowska, Gród wiślicki, [w:] III konferencja naukowa w Warszawie, 13 i 14 kwietnia 1962. referaty i dyskusje, Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, 1964, s. 31-36.
Z. Wartołowska, Dzieje Wiślicy w świetle odkryć archeologicznych, [w:] V Konferencja Naukowa w Busku-Zdroju i w Wis?licy 19-20 maja 1966 : referaty, dyskusje, sprawozdania, Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, 1968 nr 1964-65, s. 37-52.
D. Górna, Drewniana zabudowa grodu wiślickiego, [w:] Światowit, 1982 tom 35, s. 129-164.
Z. Pianowski, W sprawie datowania muru obronnego na grodzisku wiślickim, [w:] Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie, 1983 tom 27, s. 7-8.
W. Szymański, Głos w dyskusji, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Prace Komisji Archeologicznej, 1992 tom 11, s. 239-240.
J. Koj, J. Gąssowski, Wiślica, st. 1 - Grodzisko, [w:] Informator Archeologiczny, 1996 tom 30, s. 244.
W. Gliński, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku Regia w Wiślicy w 1994 roku, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, 1997, s. 129-137.
E. Nosek, Technologia wykonania zausznic z paciorkami z Wiślicy, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1999 tom 50, s. 235-244.
W. Gliński, Wczesnośredniowieczne zausznice z czterema paciorkami z Wiślicy, stan. Regia, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, 1999 tom 51, s. 211-233.
N. Ziębińska, Wczesnośredniowieczna ceramika z badań przeprowadzonych w 1996 roku na grodzisku w Wiślicy, [w:] Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2008 tom 29, s. 37-177.
N. Glińska, Wielowymiarowe analizy statystyczne jako narzędzie do podziału typologicznego form naczyń na przykładzie wczesnośredniowiecznej ceramiki z Wiślicy, [w:] Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2017 tom 38, s. 197-216.
Pozycja na mapie
Wyznacz trasę trasy z
Pokaż trasę
Zdjęcia stanowiska