Fragmenty naczyń ceramicznych.

Nieliczne zabytki datujące odkryte w trakcie badań grodziska w Stradowie (żelazna ostroga z haczykowatymi zaczepami zagiętymi do wnętrza z IX w.?, żelazna przewleczka od garnituru od ostrogi z IX w., pierścionek brązowy z IX – 1. poł. X w., jak i bliżej nieokreślona lunula i zausznica z brązu) zalegały w kontekście stratygraficznym wykluczającym możliwość wykorzystania ich do określenia chronologii umocnień grodu.

W trakcie badań grodziska odkryto również pewną liczbę obiektów prehistorycznych.

Grodzisko jest położone na płaskowyżu lessowym (352 m n.p.m.), opadającym łagodnie w kierunku SW, od W przylega do stromego stoku dolinki potoku Stradomka. Powierzchnia grodziska wynosi około 25 ha. Jest to obiekt wieloczłonowy, o skomplikowanym układzie wałów i fos. Wały, które są obecnie widoczne na powierzchni gruntu, to z reguły pozostałości najmłodszej fazy umocnień. Analiza planów katastralnych z końca 1. połowy XIX w. i zdjęć lotniczych (wykonanych przez J. Poleskiego) pozwala stwierdzić, że pierwotnie układ wałów i fos był bardziej skomplikowany, zaś plan założenia obronnego był różny w poszczególnych fazach istnienia grodu. Najlepiej zachowane wały głównego członu grodziska liczą do 10 m wysokości od strony zewnętrznej (fosy), ich szerokość dochodzi do 20 m. Wały podgrodzi są zachowane znacznie gorzej, w niektórych partiach są one całkowicie rozorane. Główny człon grodziska, o powierzchni około 1,7 ha, znajduje się w jego NW partii, granicząc od W z dolinką Stradomki. Jego pięciokątny, regularny zarys przypomina żelazko, którego „ostrze” skierowane jest ku dolinie Stradomki (SW), zaś bok tworzący „podstawę” (NE) zwrócony jest ku podgrodziu północnemu, zwanemu „Mieścisko”. Główny człon grodziska położony jest już na stoku W płaskowyżu, nachylonym ku dolinie Stradomki. Największe podgrodzie („Barzyńskie”), przylega do głównego członu grodziska od EN, E i S. Jego powierzchnia wynosi około 16 ha, od strony E i S otacza go wał o szerokości do 15 m, poprzedzony od zewnątrz fosą (obecnie prawie całkowicie zamyta). Wał ten od strony E biegnie po prostej (po linii N-S), od S zakręca łagodnie ku W. Od strony W przebieg obwałowań podgrodzia nie jest jasny, zapewne wał biegł pierwotnie w pobliżu górnej krawędzi doliny Stradomki. Analiza zdjęć lotniczych i starych planów katastralnych ujawniła, że wewnątrz wału opisanego podgrodzia, na S od głównego członu grodziska, znajdowały się jeszcze dwie półkoliste, koncentryczne linie wałów. Tworzyły one pierwotnie oddzielną, półkolistą w planie część grodu (o średnicy około 250 m i powierzchni około 5 ha), przylegającą od W do dolinki Stradomki. Wały poprzedzone były od zewnątrz fosami. Nie jest całkowicie pewne, czy wewnątrz tego członu grodu znajdował się pierwotnie dodatkowy człon, oddzielony osobnym wałem. Od strony N do głównego członu grodu przylegały dwa mniejsze podgrodzia (o powierzchni około 2,5 ha każde), oddzielone od siebie pojedynczymi wałami. Obecnie w terenie widoczny jest odcinek wału rozdzielający największe podgrodzie („Barzyńskie”) od podgrodzia północnego („Mieścisko”). Wał dzielący „Mieścisko” na dwa wspomniane segmenty został całkowicie rozorany, jego przebieg można odtworzyć na podstawie analizy planu katastralnego Stradowa z poł. XIX w. i zdjęć lotniczych grodziska. Południowe końce wałów dwóch pierwotnych części podgrodzia „Mieścisko” przylegały do dwóch narożników „podstawy” głównego członu grodziska (NE odcinek jego wału), północne zaś do wału biegnącego po linii E-W. Od tego wału biegła ku NW jeszcze jedna linia umocnień, długości 120 m. Rozdzielała ona najprawdopodobniej dwa niewielkie podgrodzia (NE i NW), oba na planie zbliżonym do trójkąta, każde o powierzchni około 1 ha. W trakcie badań wału rozdzielającego podgrodzia „Mieścisko” i „Barzyńskie” okazało się, iż pod reliktami młodszego wału odkryto płytką „suchą:” fosę i być może niewielkie pozostałości związanego z nią wału. Ta starsza linia umocnień biegła pod pewnym kątem w stosunku do młodszej (po linii SSE-NNW). Niedostateczny jeszcze stan rozpoznania wałów założenia w Stradowie nie pozwala na dokładną identyfikację planu umocnień w poszczególnych fazach funkcjonowania grodu.

Stratygrafia: W trakcie badań prowadzonych zarówno na terenie głównego członu grodziska, jak i podgrodzi, stwierdzono, że warstwy kulturowe w stratygraficznym układzie pionowym zalegają jedynie w rejonie wałów. Poza wałami nie odkryto warstw kulturowych – jeśli pierwotnie wytworzyły się na majdanie głównego członu i pogrodzi, to zostały zniwelowane jeszcze w okresie funkcjonowania grodu, zapewne w trakcie budowy ostatniej fazy umocnień. W kilku przypadkach na majdanie głównego członu grodziska, jak i w badanych rejonach podgrodzi rozpoznano przypadki stratygrafii horyzontalnej obiektów, jak i zidentyfikowano dwie fazy użytkowania niektórych półziemianek. W dotychczas przeprowadzonych badaniach nie udało się odkryć związków stratygraficznych pomiędzy obiektami na majdanie głównego członu grodziska i którąś z faz wału. Podobnie przedstawiała się sytuacja w odniesieniu do wałów podgrodzi i znajdujących się na ich obszarze obiektów mieszkalnych lub gospodarczych. Badania głównego członu grodziska wykazały obecność nawarstwień (trzy wyraźnie wydzielające się warstwy) wczesnośredniowiecznej osady funkcjonującej przed budową najstarszej fazy wału. Na niech zalegały relikty najstarszego wału, w które wkopany został kolisty w rzucie poziomym piec (ma to być pozostałość osadnictwa funkcjonującego po zniszczeniu pierwszego wału, a przed budową drugiego). Na reliktach pierwszego wału wzniesiono kolejną linię umocnień, które zapewne w którymś momencie zostały naprawione. Tak więc w przekopie przez wał głównego członu grodziska rozpoznano co najmniej trzy kolejne fazy budowy (lub przebudowy) umocnień. Stratygrafia tej części umocnień grodu nie została rozpoznana w wystarczającym stopniu. W trakcie badań prowadzonych w 1997 r. przebadano zewnętrzną, zachodnią partię odcinka N wału rozdzielającego podgrodzia „Barzyńskie” i „Mieścisko”, gdzie stwierdzono obecność dwóch faz budowy umocnień – starszą tworzyła domniemana „sucha” fosa, młodszą potężny wał drewniano-ziemny o nierozpoznanej konstrukcji. W tym samym roku przebadano N odcinek wału podgrodzia „Barzyńskie”, gdzie również natrafiono na pozostałości dwóch faz budowy umocnień. Brak kontaktu stratygraficznego między przekopami przez wspomniane powyżej odcinki wałów, jak i niemożność precyzyjnego datowania momentu budowy poszczególnych faz umocnień (poza drugą fazą odcinka N wału podgrodzia „Barzyńskie”) powoduje, iż nie jest możliwe określenie relacji czasowych pomiędzy dotychczas rozpoznanymi fazami budowy wału głównego członu grodziska i fazami budowy wałów podgrodzi.

Typ umocnień: Wykonano dotychczas 3 przekroje przez wały głównego członu grodziska i podgrodzi. Według E. Dąbrowskiej najstarszą fazę wału (I) tworzył ziemny szaniec z nieutwardzonym jądrem o zachowanej szerokości 13 m i wysokości około 3 m. Na stropie nasypu ziemnego znajdowały się resztki konstrukcji drewnianej, określonej jako rusztowa. Zdaniem E. Dąbrowskiej mogło to być zwieńczenie wału fazy I. Stan rozpoznania tej fazy umocnień uniemożliwia dokładnie określenie techniki jego budowy. Przed wałem wykopano „suchą” fosę, szerokości ponad 3 m i głębokości 3,5 m (stratygrafia i chronologia względna fosy zostały rozpoznane). Fazę II wału tworzyła zdaniem E. Dąbrowskiej ściana „oporowa” ułożona z poziomych belek, wspieranych pionowo wkopanymi słupami. Ścianę tę umieszczono na linii podstawy wewnętrznego stoku rozwalisk wału fazy I, a przestrzeń pomiędzy tymi rozwaliskami i ścianą wypełniono ziemią. W warstwach ziemi natrafiono na ślady belek, ułożonych poziomo, poprzecznie do biegu wału. Szerokość podstawy wału fazy II wynosiła 16 m, zachowana wysokość 4,5 m. E. Dąbrowska stwierdza, iż wał ten uległ spaleniu, lecz jego ślady były nikłe. Wał ten naprawiono według E. Dąbrowskiej w ten sposób, iż w odległości około 4 m od poprzedniej ściany „oporowej” wzniesiono identyczną w konstrukcji kolejną ścianę „oporową” (zachowana wysokość 1,7 m), a przestrzeń pomiędzy obiema ścianami wypełniono ziemią, w której umieszczono „ruszt” z belek. Po zniszczeniu tej fazy wału naprawiono go zapewne jeszcze raz. O wale fazy III wspomina E. Dąbrowska tylko w starszych opracowaniach Stradowa (1965A, 260), w ostatnim (1973A, 168) nie ma już na ten temat żadnej wzmianki. Brak też informacji o technice budowy tej ostatniej fazy umocnień głównego członu grodu, wiadomo jedynie, iż wał ten uległ gwałtownemu pożarowi. Dodatkowe informacje o konstrukcjach kolejnych faz wałów przyniosły artykuły A. Tyniec-Kępińskiej (1996; 2007). Na podstawie analizy zachowanej dokumentacji polowej badań udało się stwierdzić obecność w ziemnym nasypie wału fazy I śladów po belkach ułożonych poziomo, poprzecznie do osi wału. Zastanawiający jest też poziomo uformowany „taras” na stropie wewnętrznej partii nasypu wału. Z kolei wały fazy II i IIa tworzą w rzeczywistości zdaniem A. Tyniec-Kępińskiej jednorodną, jednoczasową konstrukcję wału składającego się z 2 rzędów skrzyń, wzmacnianych przy ścianach pionowo wkopanymi słupami. Wał ten od strony zewnętrznej wspierał się na rozwaliskach wału fazy I. Funkcjonowanie wału fazy II zakończył pożar. Wał fazy III odtwarza A. Tyniec-Kępińska jako konstrukcję składającą się z 2 rzędów skrzyń postawionych na rozwaliskach wału fazy II. Każdy z rzędów skrzyń miał szerokość 3 m, zaś wypełnisko skrzyń tworzyła ziemia przekładana warstwami poziomo ułożonych belek. Wał tej fazy uległ gwałtownemu spaleniu i już nie został odbudowany. Według cytowanej autorki fosa związana z wałem fazy I miała szerokość około 3 m, jej dno było zagłębione 7,5 m poniżej poziomu wnętrza grodu. W fazie II przed istniejącą już fosą wykopano płytszy rów o szerokości 1,5 m przy płaskim dnie. W czasie budowy wału fazy III fosy nie zostały pogłębione ani oczyszczone.

Badania odcinka N wału rozdzielającego podgrodzia „Mieścisko” i „Barzyńskie” ujawniły istnienie nieckowatego w przekroju rowu o szerokości blisko 2 m i głębokości 1,2 m, biegnącego po linii NNW-SSE. Rów ten mógł pełnić funkcję „suchej” fosy. Nie natrafiono na dające się jednoznacznie zinterpretować pozostałości wału związanego z opisanym rowem, chociaż układ nawarstwień na zewnętrz rowu i na jego stropie wskazuje dość wyraźnie, iż na E od tego rowu musiała pierwotnie istnieć jakaś konstrukcja ziemna (być może właśnie wał). Młodszą linię umocnień tworzył korpus ziemny o uchwyconej szerokości 8 m i zachowanej wysokości 1,2 m. Pierwotnie wał był z pewnością co najmniej 2 razy wyższy (wskazuje na to znaczna miąższość jego warstw podestrukcyjnych) i szerszy (nie przebadano jego części E). Brak danych na temat techniki jego budowy. Pewną wskazówką mogą być w tej sytuacji obserwacje poczynione w latach 80-tych XX w. przez licznych archeologów wizytujących grodzisko w Stradowie. W wysokiej miedzy, tnącej odcinek S wspomnianego wału wzdłuż jego biegu, widoczne były liczne zwęglone belki dębowe, poprzeczne do biegu wału, układające się w poziomą warstwę. Nie była to chyba pozostałość konstrukcji przekładkowej, bowiem takich warstw w naturalnym odsłonięciu pionowym o wysokości ponad 1 m byłoby zapewne widać więcej. Na obecnym etapie badań interpretacja wspomnianej warstwy belek byłaby przedwczesna.

            Eksploracja przekopu przez odcinek N wału podgrodzia „Barzyńskie” ujawniła dwie fazy budowy tej linii umocnień. Ze starszej zachowała się tylko część S (wewnętrzna) ziemnego nasypu bez śladów konstrukcji drewnianych, której uchwycona szerokość wynosiła ponad 4 m, zaś wysokość 1 m. Pozostała część umocnień tej fazy została zniszczona podczas budowy młodszej linii obwałowań (głównie przy kopaniu „suchej” fosy). Młodszą linię wału zbudowano w technice plecionkowej (typ WIVA1). Szerokość wału wynosiła około 4,5 m, zachowana wysokość 2 m. Ścianę zewnętrzną i wewnętrzną tworzyły pionowo wbite paliki o średnicy do 15 cm, tworzące szkielet ścianek plecionkowych. Należy przypuszczać, iż górne końce palików obu ścian były ze sobą połączone na poziomie korony wału – zapobiegało to rozsuwaniu się ścian wału pod naciskiem jego ziemnego wypełniska. Wewnątrz ziemnego wypełniska (w jego górnej partii) natrafiono na 2 warstwy belek dębowych, ułożonych poziomo, poprzecznie do biegu wału. Były to zapewne resztki warstw stabilizujących ziemne wypełnisko wału (z belek tych pobrano próbki do datowań metodą dendrochronologiczną). Funkcjonowanie tej fazy wału zakończył pożar.

Zabudowa: W trakcie dotychczas przeprowadzonych badań na terenie głównego członu grodziska i podgrodzi odkryto w sumie 221 obiektów wczesnośredniowiecznych (wyeksplorowano 210). Spośród nich 31 zostało określonych jako czworokątne półziemianki, spośród których 5 zapewne nie pełniło funkcji mieszkalnych, ponieważ nie odkryto w nich pozostałości urządzeń grzewczych. Wymiary półziemianek uznanych za mieszkalne wahały się od 6,4 x 5,8 m do 2,8 x 3,0 m. Ściany półziemianek orientowane były wzdłuż linii NW – SE i NE -  SW, rzadziej według stron świata. W niektórych z nich natrafiono na dołki posłupowe, umieszczone po trzy przy jednej ze ścian lub po jednym pośrodku którejś ze ścian. Podtrzymywały one zapewne konstrukcję ścian lub dachów budynków. Dna półziemianek były płaskie (brak dokładnych informacji o głębokości ich zalegania). Jako urządzenia grzewcze występowały zarówno paleniska na planie czworokąta lub kolistym, wyłożone kamieniami, jak i gliniane piecyki kopułkowe lub piece wykonane z kamieni łączonych gliną, na planie czworokąta. Urządzenia grzewcze umieszczone były najczęściej w jednym z narożników budynku (przede wszystkim od strony E lub NE), rzadziej sytuowano je w pobliżu środkowej partii jednej ze ścian lub w centralnej partii chaty. Do kilku półziemianek prowadziły wejścia w postaci krótkich „korytarzyków”. Pozostałe obiekty odkryte na terenie głównego członu grodziska i podgrodzi to rozmaite jamy (107; część z nich to głębokie koliste jamy o przekroju workowatym lub jajowatym, nierzadko o umocnionych plecionką ścianach, a więc zapewne pełniące funkcję jam zasobowych), gliniane piece kopułkowe i paleniska kamienne, umieszczone poza zagłębionymi w ziemię obiektami mieszkalnymi (niektóre z nich mogły być związane z niezachowanymi obiektami mieszkalnymi, zbudowanymi na powierzchni gruntu), jak i dołki posłupowe i skupiska ceramiki. Chronologię części z tych obiektów określono ramowo na podstawie analizy odkrytych w ich wypełniskach zespołów ceramiki, jednak brak przesłanek stratygraficznych, pozwalających na powiązanie ich z którąś ze zidentyfikowanych faz wałów grodu. W tej sytuacji rozważania o rozplanowaniu zabudowy w poszczególnych fazach zasiedlenia grodu wydają się niecelowe.

Wszystkie wały, poza 2. fazą wału 3b (północny odcinek umocnień podgrodzia „Barzyńskie”), są datowane na podstawie analizy odkrytej w trakcie ich eksploracji ceramiki. Wspomnianą 2. fazę wału 3b datowano na podstawie analiz dendrochronologicznych na okres po 920 r. (2. ćwierć X w.). Pozwala to przyjąć, że 1. faza tego wału powstała najprawdopodobniej jeszcze w IX w. M. Wołoszyn i H. Zoll-Adamikowa dopuszczają możliwość istnienia na terenie grodziska reliktów obwałowań sięgających nawet VIII w. W starszych pracach chronologia grodu w Stradowie była początkowo bardzo „archaiczna”, potem weryfikacja podstaw datowania przyniosła jego radykalne „odmłodzenia”. E. Dąbrowska (1973A, 168) datowała kolejne fazy budowy wału głównego członu grodziska w Stradowie odpowiednio: faza I grodu – VII lub VII/VIII w., faza Ia grodu – 2. poł. VIII – 1. poł. IX w., faza II i IIa grodu – 2. poł. IX – początek XI w. Weryfikacja podstaw datowania, dokonana przez U. Maj i H. Zoll-Adamikową (1992), skłoniła wymienione badaczki do stwierdzenia, że budowa najstarszej fazy umocnień głównego członu grodu nastąpiła około poł. X w,. zaś gród funkcjonował do 2. poł. XI w. To ostatnie twierdzenie w znacznym stopniu uwiarygodniły datowania metodą radiowęglową próbek drewna pobranych z kilku wałów. Najmłodsza faza wału głównego członu grodziska wydatowana została na 1050±60 AD (lub 1180±60 AD) i 1020±60 AD (lub 1160±60 AD), najwyżej położona konstrukcja drewniana w wale oddzielającym podgrodzia „Mieścisko” i „Barzyńskie” na 1135±40 AD i 1130±80 AD, natomiast część N wału podgrodzia „Barzyńskie” na 1060±40 AD. A. Tyniec-Kępińska (1996) cytując poglądy obu wymienionych wyżej autorek na datowanie najstarszej fazy głównego członu grodziska w Stradowie podkreśla, iż nadal jedyną i niestety niedostatecznie precyzyjną możliwością wydatowania faz budowy tego wału jest analiza porównawcza odkrytej w jego nawarstwieniach ceramiki. W tej sytuacji problem chronologii wałów głównego członu grodziska nie można uznać za w pełni wyjaśniony. Konieczne wydaje się w związku z tym ponowne przebadanie jego umocnień, jak i rozpoznanie opisanego powyżej półkolistego członu podgrodzia otoczonego podwójną linią wałów, położonego w południowej części podgrodzia „Barzyńskie”. Obecnie można z pewnością stwierdzić, iż co najmniej jeden wał podgrodzia zbudowano przed 920 r., zapewne w IX w. (M. Wołoszyn i H. Zoll-Adamikowa dopuszczają też możliwość istnienia wału grodu już w VIII w.). W zasadzie nie budzi również wątpliwości fakt funkcjonowania grodu w Stradowie w XI w. (nie wiadomo niestety w którym dokładnie momencie zbudowano najmłodszą linię umocnień, jak i kiedy nastąpiło zniszczenie – pożar - tej fazy wałów).