Podstawowe informacje
Miejscowość
Winnica
Województwo
świętokrzyskie
Powiat
staszowski
Gmina
Połaniec
Obszar AZP
95-69
Nr stanowiska w miejscowości
1
Nr stanowiska na obszarze
-
Forma terenowa
pagór meandrowy
Pokrycie terenu
pola uprawne
Chronologia
poł. XI-poł. XIII w.
Cechy
Forma
Stan zachowania
Powierzchnia całości
jednoczłonowa, owalna
-
0,9
Znaleziska

Poza bardzo liczną serią ceramiki i fragmentów kości zwierzęcych na terenie grodziska odkryto też: kilka całych i fragmentarycznie zachowanych ozdób (w tym kabłączki skroniowe, srebrne okucie, brązową sprzączkę lirowatą, importowane z Rusi Kijowskiej owalne, ażurowe okucie), srebrną monetę (tzw. krzyżówkę), ponad 150 grotów strzał, fragment ostrogi, drobny fragment kolczugi, brązowy „dzwoneczek” od uprzęży końskiej, 6 przęślików z różowego łupku owruckiego, rozmaite narzędzia (w tym rolnicze – sierpy), ołowiany przęślik i ołowiany odważnik.

Liczne placki ołowiu, jak i pojedyncze wyroby z tego metalu wskazują na możliwość istnienia na terenie grodu pracowni ołowiarskiej.

Opis

Grodzisko położone jest nad brzegiem Czarnej, 200 m od jej ujścia do Wisły, na niewielkiej kępie nadzalewowej w meandrze tej pierwszej. Jednoczłonowe grodzisko posiada kształt zbliżony do owalu o powierzchni około 0,9 ha (125 x 90 m). Pojedyncza linia obwałowań została silnie zniwelowana w trakcie budowy wału przeciwpowodziowego w latach 20-tych XX w., obecnie szerokość wału wynosi około 10 m.

Stratygrafia: Brak dokładnych informacji o stratygrafii stanowiska, Nie jest jasne, czy na majdanie stwierdzono obecność warstw kulturowych (o zaleganiu warstw kulturowych na majdanie grodziska wspomina krótko J. Okulicz). W co najmniej jednym przypadku stwierdzono przecinanie starszego obiektu mieszkalnego przez młodszy. J. Okulicz uznał wał grodziska za konstrukcję trzyfazową, zespół pod kierunkiem B. Chomentowskiej rozpoznał dwie fazy budowy wału.

Typ umocnień: Wykonano w sumie 3 przekroje przez wał. Według autorów badań wał szerokości około 10 m składał się z dwóch części o różnej technice budowy. Wewnętrzna część wału zbudowana była z izbic (skrzyń, zapewne w technice zrębowej) o wymiarach 3 x 4 m, odległych od siebie o 1 m. Ściana wewnętrzna wzmocniona była pionowo wbijanymi słupami, co 0,8 – 1 m od siebie. Izbice wypełnione były ziemią (typ WIVB1 ?). Zewnętrzną część wału tworzyła konstrukcja drewniano-ziemna, prawdopodobnie przekładkowa (typ WIIIA1 ?). Jej ścianę zewnętrzną wzmacniały pionowo wbijane słupy (co 1 m od siebie). Obie części wału (zewnętrzna i wewnętrzna) miały być ze sobą powiązane rzędami pionowo wbijanych co 0,4 – 0,5 m słupów. Od strony wewnętrznej do wału przylegała gliniana berma (nie podano jej wymiarów), pierwotnie prawdopodobnie pokryta dranicami i pełniąca funkcję uliczki biegnące przy wewnętrznej ścianie wału. Autorzy badań informują o dwóch fazach budowy obwałowań (każdą z nich zniszczył pożar).

Zabudowa: W pobliżu wewnętrznej ściany wału koncentrowały się obiekty gospodarcze (m.in. domniemane pozostałości kuźni i magazyny), zaś na majdanie usytuowane były rzędy domów mieszkalnych (wzdłuż linii N-S), przede wszystkim półziemianek - odkryto ich 7; brak informacji o ich wymiarach i konstrukcji. W centrum majdanu odsłonięto spalone pozostałości budynku zrębowego, które zostały zniszczone w trakcie budowy nietypowego budynku zagłębionego w ziemię. Ten płaskodenny obiekt o wymiarach 6,5 x 3,2 m wyposażony był w 2 centralnie umieszczone paleniska i 2 piwniczki (autorzy badań sugerują, że budynek ten mógł być siedzibą kasztelana). Autorzy badań interpretują odkrycie placków i grudek ołowiu jako śladu działania na terenie grodu pracowni ołowiarskiej.

Uzyskano 3 daty radiowęglowe (nie jest jasne, czy zostały one skalibrowane) dla spągowych partii drewnianych konstrukcji wału: 1030±90, 1080±90 i 1145±90.

Trzy daty radiowęglowe ze spągowej partii umocnień wskazują, że zostały one wzniesione w 2. połowie XI w. lub w XII w. W trakcie badań osady przygrodowej (o powierzchni 9 a) stwierdzono, iż gród pierwotnie był połączony z osadą mostem drewnianym na palach, którego szerokość wynosiła 3,5-4 m. A. Wędzki i A. Żaki (1970) wyrazili przypuszczenie, iż w końcu XII w. opisany gród w Winnicy został porzucony, zaś nowy wybudowano w odległości kilkuset metrów dalej na W, na wysokiej terasie nadzalewowej Wisły (w sąsiedztwie miejsca, gdzie lokalizowany był przez Długosza kościół pod wezwaniem Św. Katarzyny). Gród miał zostać całkowicie zniszczony poprzez stałe podmywanie wysokiego brzegu terasy przez Wisłę. W rzeczywistości wyniki badań opisanego grodziska w Winnicy powodują konieczność odrzucenia przedstawionej tu tezy o funkcjonowaniu w Połańcu drugiego wczesnośredniowiecznego grodu, bowiem gród w Winnicy funkcjonował zdaniem autorów badań do poł. XIII w.

Badania archeologiczne
Rok (rozpoczęcia)
Kierownik badań
Rodzaj badań
Miejsce przechowywania zbiorów
1966 - 1967
J. Okulicz
badania wykopaliskowe
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
1973 - 1981
E. Twardowska
badania wykopaliskowe
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
Literatura
J. Okulicz, Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych w 1966 roku na grodzisku w Winnicy, pow. Staszów, [w:] V Konferencja Naukowa w Busku-Zdroju i w Wis?licy 19-20 maja 1966 : referaty, dyskusje, sprawozdania, Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, 1968 tom 5.
J. Gąssowski, Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznego Sandomierszczyzny, [w:] Materiały Wczesnośredniowieczne, 1969 tom 6, s. 396-397.
A. Żaki, A. Wędzki, Połaniec, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, 1970 tom 4 nr 1, s. 211-221.
J. Michalski, B. Chomentowska, E. Twarowska, Najstarsze dzieje Połańca i jego okolic, 1985, s. 10-13.
Pozycja na mapie
Wyznacz trasę trasy z
Pokaż trasę
Zdjęcia stanowiska